มุมมองการเจริญเติบโตในเด็กเล็ก

มุมมองการเจริญเติบโตในเด็กเล็ก

การเจริญเติบโตในเด็กเล็กเป็นกระบวนการพัฒนาทางร่างกาย จิตใจ และสังคมที่สำคัญต่อชีวิตในระยะยาว ช่วงวัยนี้เป็นพื้นฐานในการวางรากฐานของสุขภาพ สมรรถภาพ และบุคลิกภาพของเด็กในอนาคต ดังนั้นการเข้าใจลักษณะการเติบโตและปัจจัยที่มีผลจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งสำหรับผู้ปกครองและผู้ดูแลเด็ก

ในทางการแพทย์ปัจจุบัน การเจริญเติบโตของเด็กถูกวัดและประเมินอย่างเป็นระบบ โดยเน้นการตรวจสอบพัฒนาการทางกายภาพ พัฒนาการทางสมอง และพัฒนาการทางอารมณ์และสังคมอย่างละเอียดและมีเกณฑ์มาตรฐาน เช่น กราฟการเจริญเติบโต (growth chart) และพัฒนาการตามวัย (developmental milestones)

ลักษณะการเจริญเติบโตในเด็กเล็ก

การเจริญเติบโตของเด็กเล็กแบ่งได้เป็นหลายด้าน ได้แก่:

- การเจริญเติบโตทางร่างกาย : เด็กจะมีการเพิ่มขึ้นของน้ำหนักและส่วนสูงอย่างรวดเร็วในช่วงปีแรก และจะค่อย ๆ ชะลอลงเมื่อเข้าสู่วัยเตาะแตะ (1-3 ปี) ระบบอวัยวะต่าง ๆ พัฒนาอย่างต่อเนื่อง รวมถึงการควบคุมการเคลื่อนไหวทั้งกล้ามเนื้อมัดเล็กและมัดใหญ่
- การพัฒนาทางสมองและสติปัญญา : ช่วงวัยนี้สมองของเด็กจะเติบโตอย่างรวดเร็ว เด็กจะเริ่มเรียนรู้การพูด ฟัง และการแก้ปัญหาเบื้องต้น การกระตุ้นด้วยการเล่น การอ่านหนังสือ และการสนทนาจะส่งเสริมการพัฒนาทางสมองได้ดี
- การพัฒนาทางอารมณ์และสังคม : เด็กเล็กจะเริ่มแสดงออกถึงอารมณ์ต่าง ๆ เช่น ความรัก ความกลัว หรือความโกรธ และเรียนรู้การอยู่ร่วมกับผู้อื่น การเลียนแบบพฤติกรรมจากผู้ใหญ่มีบทบาทสำคัญในระยะนี้

ปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อการเจริญเติบโต

- พันธุกรรม (Genetics)
เป็นตัวกำหนดศักยภาพสูงสุดของการเจริญเติบโต เช่น ความสูงจากพ่อแม่
- โภชนาการ (Nutrition)
การได้รับอาหารครบ 5 หมู่ มีโปรตีน วิตามิน และแร่ธาตุที่เพียงพอ มีผลอย่างยิ่งต่อการเติบโตที่สมบูรณ์
ภาวะขาดสารอาหาร เช่น ขาดธาตุเหล็ก หรือวิตามินดี จะส่งผลเสียโดยตรง
- ฮอร์โมน (Hormones)
ฮอร์โมนสำคัญ เช่น โกรทฮอร์โมน (Growth Hormone) ไทรอยด์ฮอร์โมน มีผลโดยตรงต่อความสูงและการพัฒนาทางสมอง
- สิ่งแวดล้อมและการกระตุ้น (Environment and Stimulation)
เด็กที่อยู่ในสภาพแวดล้อมที่มีการพูดคุย เล่น อ่านหนังสือ และได้รับการสัมผัสทางบวก จะมีพัฒนาการที่ดีกว่าเด็กที่ขาดการกระตุ้น
- โรคประจำตัวหรือปัจจัยเสี่ยงทางการแพทย์
เช่น การติดเชื้อเรื้อรัง โรคหัวใจพิการแต่กำเนิด โรคไตเรื้อรัง ฯลฯ ส่งผลต่อการเจริญเติบโต

การส่งเสริมการเจริญเติบโตอย่างเหมาะสม

ผู้ปกครองควรใส่ใจการดูแลเด็กในทุกด้าน

- อาหารที่เหมาะสมกับวัยเวลานอนที่เพียงพอ
- การส่งเสริมกิจกรรมที่พัฒนากล้ามเนื้อและสมอง
- การให้ความรัก ความอบอุ่น และการสร้างความรู้สึกปลอดภัย
- การพบแพทย์เพื่อติดตามการเจริญเติบโตอย่างสม่ำเสมอ
- การเจริญเติบโตในเด็กเล็กในมุมมองการแพทย์แผนจีน

ในแนวทางของการแพทย์แผนจีน การเจริญเติบโตของเด็กไม่ได้มองแค่การเพิ่มขึ้นของน้ำหนักหรือส่วนสูงเท่านั้น แต่ยังเกี่ยวข้องกับ “พลังชีวิต” หรือ “ชี่” (气), “เลือด” (血), และการทำงานของอวัยวะสำคัญตามระบบห้าธาตุ (五行, อู่สิง)

หลักการพื้นฐานของการเจริญเติบโตในแผนจีน

- ไต (肾) : ถือเป็นรากฐานของชีวิต เป็นที่เก็บพลังดั้งเดิม (先天之本) เด็กที่มีไตแข็งแรงจะมีพัฒนาการดี ทั้งร่างกาย กระดูก ฟัน สมอง และการเจริญพันธุ์ในอนาคต

- ม้าม (脾) และ กระเพาะอาหาร (胃) : มีหน้าที่สร้างพลังงานจากอาหาร (后天之本) หากม้ามและกระเพาะแข็งแรง เด็กจะมีน้ำหนักตัวและพลังงานที่ดี

- ปอด (肺) : ควบคุมชี่ของร่างกาย ถ้าปอดแข็งแรง เด็กจะมีภูมิคุ้มกันที่ดี ไม่ป่วยบ่อย

- ตับ (肝) : เกี่ยวข้องกับการเจริญเติบโตของเอ็นและกล้ามเนื้อ ตับที่แข็งแรงช่วยให้การเคลื่อนไหวพัฒนาตามวัย
วัฏจักรการเจริญเติบโตในเด็กตามแพทย์จีน

ตามตำราจีนโบราณอย่าง “黄帝内经” (หวงตี้เน่ยจิง) ได้กล่าวถึงการเจริญเติบโตเป็นช่วงวัย เช่น:
- เด็กแรกเกิด - 7 ปี: ไตเริ่มสร้างพลัง ชี่เส้นลมปราณเญิ่นเติมเต็ม กระดูกและฟันเริ่มเติบโต
- 7 ปี - 14 ปี (ผู้หญิง) / 8 ปี - 16 ปี (ผู้ชาย) : ไตเริ่มแข็งแรง ระบบสืบพันธุ์เริ่มทำงานเข้าสู่วัยรุ่น
- ในช่วง 0-7 ปีนี้ การบำรุงไต ม้าม และปอดจึงมีความสำคัญสูงสุด

ปัจจัยที่ส่งผลต่อการเติบโตตามแพทย์จีน

- (จิง)แรกเริ่มแต่เกิด (先天之精) : สารจิงที่ได้รับแต่กำเนิดจากพ่อแม่ จะเปลี่ยนเป็นพลังชี่ ไปกระตุ้นหล่อเลี้ยงให้อวัยวะทั้งร่างกายเกิดการทำงาน หากจิงสมบูรณ์แต่เกิด เด็กจะมีสุขภาพดีตั้งแต่แรกเกิด
- สารจิงหลังกำเนิด (后天之精) : สารจิงนี้จะได้จากอาหาร อากาศ และการดูแลเลี้ยงดูภายหลังเกิด ซึ่งส่งเสริมการเติมเต็มพลังชีวิตต่อเนื่อง
       หากมีความไม่สมดุล เช่น อาหารไม่เหมาะสม อารมณ์แปรปรวนบ่อย หรือพักผ่อนน้อย จะทำให้พลังชี่และเลือดอ่อนแอ การเติบโตอาจช้าหรือผิดปกติ

วิธีส่งเสริมการเจริญเติบโตแบบแผนจีน

- เสริมสร้างพลังชี่ของม้ามและกระเพาะ : ทานอาหารที่ย่อยง่าย ขณะยังอุ่น ไม่มันเกินไป เช่น ข้าวต้ม ข้าวซ้อมมือ ผักต้ม
- บำรุงไต : ใช้อาหารที่ช่วยบำรุงไต เช่น ถั่วดำ เกาลัด เมล็ดงาดำ หรือใช้ยาจีนในบางกรณี (เช่น ตำรับลิ่วเว้ยตี้หวงหวาน 六味地黄丸)
- ปรับสมดุลอารมณ์ : สร้างสภาพแวดล้อมที่สงบ อบอุ่น เพื่อป้องกันการทำลายพลังตับ
- เสริมสร้างปอด : ให้ออกกำลังกายเบา ๆ และอยู่ในที่อากาศบริสุทธิ์
ตารางเปรียบเทียบการติดตามพัฒนาการเด็กเล็ก: แพทย์แผนปัจจุบัน VS แพทย์แผนจีน

อ้างอิง

1. องค์การอนามัยโลก (WHO)
- World Health Organization. (2006). WHO Child Growth Standards.
- https://www.who.int/tools/child-growth-standards

2. ราชวิทยาลัยกุมารแพทย์แห่งประเทศไทย
- คู่มือการเลี้ยงดูเด็กตามพัฒนาการ (Developmental Surveillance Manual)
- https://www.thaipediatrics.org

3. American Academy of Pediatrics (AAP)
- Bright Futures: Guidelines for Health Supervision of Infants, Children, and Adolescents (4th Ed.)

4. กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข แนวทางพัฒนาการเด็กแรกเกิดถึง 5 ปี 

5. Zhu, M. (2001). Pediatric Tuina Therapy. Beijing: People’s Medical Publishing House.

6. Flaws, B. & Lake, J. (2001). Chinese Medical Psychiatry. Blue Poppy Press.

7. Maciocia, G. (2005). The Foundations of Chinese Medicine: A Comprehensive Text for Acupuncturists and Herbalists.

8. Chen, J. & Chen, T. (2004). Chinese Medical Herbology and Pharmacology.

______________________________________________________________

บทความโดย
แพทย์จีน กัญธิมา วุฒิ (กาน ตี๋ หม่า)
甘迪玛 中医师
TCM. Dr. Kanthima Wutthi (Gan Di Ma)
แผนกทุยหนาและกระดูก
คลินิกการประกอบโรคศิลปะ สาขาการแพทย์แผนจีนหัวเฉียว