การรักษาและป้องกันอาการเจ็บปวดข้อเข่าด้วยการฝังเข็ม

การรักษาและป้องกันอาการเจ็บปวดข้อเข่าด้วยการฝังเข็ม

โรคข้อเข่าเสื่อม (Knee Osteoarthritis, KOA) เป็นโรคของการเสื่อมของข้อต่อที่พบได้บ่อย ซึ่งจะมีอาการเจ็บปวดหัวเข่า บวม และเคลื่อนไหวติดขัด นอกจากนี้ยังส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยอีกด้วย

การรักษาตามแนวทางการแพทย์แผนปัจจุบัน ได้แก่ การใช้ยา กายภาพบำบัด และการผ่าตัด
แต่การใช้ยาในระยะยาวอาจมีผลข้างเคียง และการผ่าตัดก็มีความเสี่ยงอยู่ระดับหนึ่ง
จึงทำให้ผู้ป่วยจำนวนมากมองหาวิธีการรักษาทางเลือกอื่น การฝังเข็ม เป็นหนึ่งในวิธีการรักษาตามศาสตร์การแพทย์จีน ซึ่งปัจจุบันเป็นทางเลือกหนึ่งที่ได้รับความสนใจมากขึ้น มีประสิทธิผลในการรักษาดี มีความปลอดภัย และผลข้างเคียงน้อย

กลไกลการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อมด้วยการฝังเข็ม

ในมุมมองของการแพทย์จีน อาการเจ็บปวดที่ข้อเข่าอยู่ในขอบเขตของโรค “ปี้เจิ้ง (痹证)”
ซึ่งเกิดจากการไหลเวียนติดขัดของชี่และเลือด หรือเส้นลมปราณเกิดการติดขัด หรือการรุกรานจากปัจจัยก่อโรคภายนอก เช่น ลม
ความเย็น หรือความชื้นเป็นต้น มีงานวิจัยในปัจจุบันได้ทำการศึกษากลไกการออกฤทธิ์ของการฝังเข็ม ซึ่งพบว่า

1. ช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของเลือด และปรับปรุงการหมุนเวียนเลือดในระดับจุลภาค
การฝังเข็มผ่านการกระตุ้นจุดที่เฉพาะเจาะจงจะช่วยกระตุ้นการหมุนเวียนเลือดในบริเวณนั้น
เพิ่มการไหลเวียนแลกเปลี่ยนของออกซิเจนและสารอาหารให้กับเนื้อเยื่อ ลดการคั่งค้างของปัจจัยการอักเสบ
และช่วยบรรเทาความเจ็บปวดและบวมที่เกิดจากโรคข้อเข่าเสื่อมและอักเสบได้

2. ช่วยปรับสมดุลของระบบประสาท และบรรเทาความเจ็บปวด
การฝังเข็มสามารถส่งผลต่อกลไกการควบคุมการเจ็บปวดในระบบประสาทส่วนกลาง
การกระตุ้นจุดที่ฝังเข็มสามารถกระตุ้นให้ร่างกายปล่อยสารเคมีที่ช่วยบรรเทาความเจ็บปวด เช่น เอ็นดอร์ฟิน (Endorphins) และ เอนเคฟาลิน (Enkephalins) ซึ่งเป็นสารที่มีฤทธิ์ระงับความเจ็บปวดและมีผลต่ออารมณ์ทำให้รู้สึกสบาย

3. ช่วยลดการอักเสบ
การฝังเข็มช่วยปรับระบบภูมิคุ้มกัน ลดการแสดงออกของไซโตไคน์ที่ส่งเสริมการอักเสบ เช่น อินเตอร์ลูคิน-1 (IL-1) และ ทูมอร์เนคโรซิสแฟกเตอร์-อัลฟา (TNF-α) ซึ่งช่วยลดการอักเสบในเยื่อบุข้อต่อ และช่วยชะลอการเสื่อมของโครงสร้างข้อต่อได้

4. ช่วยปรับปรุงการทำงานของข้อเข่า และป้องกันการเสื่อมของกระดูกอ่อน
การฝังเข็มสามารถกระตุ้นการหลั่งของน้ำหล่อลื่นในข้อเข่า ซึ่งช่วยปรับปรุงการหล่อลื่นของข้อเข่า
และอาจมีผลต่อกระบวนการเผาผลาญในเซลล์กระดูกอ่อน ช่วยชะลอการเสื่อมของกระดูกอ่อนในข้อ

จุดฝังเข็มที่ใช้บ่อย และวิธีการรักษา

1.จุดฝังเข็มที่ใช้บ่อย
• จุดจู๋ซานหลี่ (足三里, ST36): ช่วยเพิ่มการไหลเวียนของชี่และเลือด ส่งเสริมการทำงานของข้อเข่า
• จุดหยางหลิงเฉวียน (阳陵泉, GB34): ช่วยคลายเส้นเอ็น ทำให้เส้นลมปราณไหลเวียนสะดวก
และบรรเทาความเจ็บปวด
• จุดซีเหยี่ยน (膝眼, EX-LE4/EX-LE5): ช่วยบรรเทาความเจ็บปวดเฉพาะที่ และลดการบวม
• จุดเซวี่ยไห่ (血海, SP10): ช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของเลือด สลายเลือดคั่ง
และปรับการหมุนเวียนเลือดในระดับจุลภาค
• จุดอินหลิงเฉวียน (阴陵泉, SP9): ช่วยขับน้ำ ลดบวม และบรรเทาความแข็งตึงของข้อเข่า

2. วิธีการรักษา
• วิธีการฝังเข็มแบบดั้งเดิม: ใช้เข็มฝังจุดต่างๆ ดังกล่าว คาเข็มเข็มไว้ 20-30 นาที ควรจะทำการฝังเข็ม 2-3 ครั้งต่อสัปดาห์
ระยะเวลาการรักษาควรรักษาต่อเนื่อง 4-6 สัปดาห์
• การฝังเข็มแล้วกระตุ้นไฟฟ้า: หลังจากฝังเข็มแล้ว ทำการกระตุ้นไฟฟ้าแบบคลื่นความถี่ต่ำ
เพื่อเสริมประสิทธิผลในการบรรเทาความเจ็บปวด
• การรมยาด้วยอ้ายเถียว: อาศัยความอุ่นของการรมยาด้วยอ้ายเถียว เพื่อกระตุ้นการหมุนเวียนของเลือด
เหมาะสำหรับผู้ที่มีอาการข้อเข่าเสื่อมจากความเย็นและความชื้น
• การพอกยาสมุนไพรจีน: ใช้สมุนไพรจีนที่มีคุณสมบัติช่วยในการกระตุ้นการหมุนเวียนของเลือดและบรรเทาความเจ็บปวด เหมาะสำหรับผู้ที่มีอาการข้อเข่าเสื่อมที่มีการอักเสบ

การประเมินผลการรักษาทางคลินิก
ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา การศึกษาทางคลินิกหลาย ๆ แห่งได้ยืนยันว่าการฝังเข็มมีประสิทธิผลที่ชัดเจนในการรักษาผู้ป่วยที่เป็นโรคข้อเข่าเสื่อม ตัวอย่างเช่น การศึกษาการทดลองแบบสุ่ม พบว่าการฝังเข็มสามารถลดดัชนีความเจ็บปวดของผู้ป่วย (การประเมินด้วย VAS) และสามารถเพิ่มดัชนีการทำงานของข้อเข่า
 การประเมินด้วย WOMAC) โดยเมื่อเปรียบเทียบกับการรักษาด้วยยาทั่วไปที่ใช้ในการรักษา พบว่าการฝังเข็มไม่เพียงแต่มีผลในการบรรเทาความเจ็บปวดที่คล้ายกัน แต่ยังมีผลข้างเคียงน้อยกว่า นอกจากนี้ยังมีการวิเคราะห์อภิมาน (meta-analysis) ยังแสดงให้เห็นว่าการฝังเข็มสามารถปรับปรุงคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อมได้อย่างมีประสิทธิผล และการรักษาในระยะยาวยังช่วยชะลอการดำเนินโรคได้

ข้อบ่งชี้การฝังเข็มและข้อห้าม

1. ข้อบ่งชี้การฝังเข็ม
• เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่มีอาการข้อเข่าเสื่อมในระยะต้นถึงระยะกลาง
โดยเฉพาะผู้ที่ไม่สามารถตอบสนองด้วยการรักษาด้วยยาทั่วไป หรือผู้ที่ต้องการลดการพึ่งพายาที่ใช้ในการรักษา
• ผู้ป่วยที่มีข้อเข่าที่มีปัญหาในการเคลื่อนไหว เคลื่อนไหวไม่สะดวก แต่ยังไม่ถึงระดับที่ต้องการการผ่าตัด
• ผู้ป่วยที่มีลักษณะตามการวินิจฉัยของการแพทย์จีน ว่าเกิดจากปัจจัยก่อโรคจากความเย็น ความชื้น
หรือเกิดจากการไหลเวียนของเลือดที่ไม่ดี เส้นลมปราณเกิดการติดขัด

2. ข้อห้าม

• ผู้ที่มีการติดเชื้อที่ผิวหนัง แผลพุพอง หรืออยู่ในภาวะที่ได้รับบาดเจ็บอย่างรุนแรง
• ผู้ที่มีภาวะเลือดออกง่าย หรือกำลังรับประทานยาในการป้องกันการแข็งตัวของเลือด เพื่อป้องกันการเกิดเลือดออกได้ง่าย
• ผู้ที่มีโครงสร้างกระดูกข้อต่อเสียหายอย่างรุนแรง เช่น ผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อมระยะสุดท้าย
ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจวินิจฉัยก่อนการรักษาว่ายังสามารถฝังเข็มได้หรือไม่
การดูแลรักษาในชีวิตประจำวัน

1. อาหาร
• ควรรับประทานอาหารที่ช่วยเสริมคอลลาเจนและโปรตีน เช่น ไก่ดำ เห็ดหูหนูขาว ปลาไหล ปลิงทะเล ขาหมูหรือเอ็นหมู
ขาไก่หรือเอ็นไก่ นมวัว ปลา ซุปกระดูกหมู ผักใบเขียว เนื้อสัตว์ต่างๆ ปลาตัวเล็ก เต้าหู้ เป็นต้น
• หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารหรือสิ่งที่กระตุ้นการอักเสบ เช่น กาแฟ ชา อาหารฟาสต์ฟู้ด เครื่องดื่มเย็น
อาหารทอดหรือย่าง อาหารรสเผ็ดจัด การสูบบุหรี่ หรือเครื่องดื่มแอลกอฮอล์

2. การออกกำลังกาย
• การขี่จักรยาน ว่ายน้ำ การฝึกออกกำลังกายที่ช่วยกล้ามเนื้อรอบข้อเข่า จะช่วยลดภาระในข้อเข่าได้
• หลีกเลี่ยงการทำท่าทางที่อาจทำให้เกิดความเครียดในข้อเข่า เช่น การนั่งยองๆ การนั่งเก้าอี้เตี้ยๆ การปีนเขา
การเดินขึ้นบันได การยกของหนัก หรือการวิ่ง เพื่อลดภาระในข้อเข่าได้

3. ข้อควรระวัง
• ควบคุมน้ำหนักให้พอเหมาะ น้ำหนักที่มากเกินไปจะเพิ่มภาระให้กับข้อเข่า ซึ่งเสี่ยงต่อการเสื่อมได้ง่าย
• หมั่นออกไปรับแสงแดดอ่อนๆ มากขึ้น เพื่อกระตุ้นการสร้างวิตามิน D3 ป้องกันการสูญเสียแคลเซียม
• ให้ความสำคัญในการปกป้องข้อเข่า โดยให้ร่างกายอบอุ่น และหลีกเลี่ยงความเย็น
ปกป้องเข่าและอย่าใช้งานเข่ามากเกินไป โดยการสวมเครื่องป้องกันข้อเข่าหากเกิดอาการเจ็บปวด
• ออกกำลังกายกล้ามเนื้อต้นขาเพื่อลดแรงกดระหว่างกระดูกสะบ้ากับกระดูกต้นขา
• เมื่อข้อเข่าปวดและไม่สบาย กรณีปวดเรื้อรังที่ไม่มีอาการบวมแดง สามารถประคบร้อนเพื่อบรรเทาอาการปวดได้
ระวังอย่าให้ร้อนมากเกินไป

____________________________________________________
บทความโดย
แพทย์จีน หลิน ยู่ว เซิง 
林育昇  中医师
TCM. Dr. Peter Lin