Last updated: 27 ส.ค. 2568 | 108 จำนวนผู้เข้าชม |
โรคข้อสะโพกเสื่อมเกิดจากการเสื่อมสลายของกระดูกอ่อนที่คลุมพื้นผิวของข้อ จนทำให้เกิดอาการปวดและมีการเคลื่อนไหวติดขัด ซึ่งหลายคนมักมองข้ามในช่วงอาการเริ่มต้น และปล่อยไว้โดยไม่ดูแลรักษา จนส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวันอย่างรุนแรง เช่น การเดิน การแต่งตัว ผูกเชือกรองเท้า ขึ้นลงบันได รวมถึงการนอนหลับ และเป็นสาเหตุของความเจ็บปวดเรื้อรังและภาวะทุพพลภาพในผู้สูงอายุทั่วโลก
ปัจจัยเสี่ยงของการเกิดโรคข้อสะโพกเสื่อม
- พันธุกรรม : หากบุคคลในครอบครัวมีประวัติเป็นโรคข้อเสื่อมมาก่อน หรือมีรูปร่างของข้อสะโพกที่โก่ง คด หรืองอที่ผิดรูปซึ่งถ่ายทอดกันมาจากพันธุกรรมในครอบครัวก็อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการเป็นโรคนี้ได้
- อายุที่มากขึ้น :เมื่ออายุมากกว่า 50 ปีขึ้นไป กระดูกอ่อนและโครงสร้างข้อสะโพกเริ่มเสื่อมลงตามวัย
- การใช้งานร่างกายอย่างหนัก : สำหรับผู้ที่ต้องใช้ร่างกายอย่างหนักในการประกอบอาชีพ หรือในชีวิตประจำวัน ทำให้ร่างกายเคลื่อนไหวมากกว่าปกติ และส่งผลให้ข้อต่อต่าง ๆ สึกหรอง่ายขึ้น
- การบาดเจ็บ : อาการบาดเจ็บที่ข้อสะโพก เช่น ข้อสะโพกหลุด หรือแตกหัก ที่สามารถส่งผลต่อการบาดเจ็บของกระดูกอ่อนผิวข้อหรือทำให้เกิดการขาดเลือดไปเลี้ยงที่ผิวข้อ สามารถส่งผลให้เกิดข้อสะโพกเสื่อมได้ในที่สุด
- โรคอ้วนและน้ำหนักเกิน : น้ำหนักตัวที่มากขึ้น ย่อมเพิ่มแรงกดบนข้อสะโพก
- โรคประจำตัว : โรคที่สามารถนำไปสู่โรคข้อสะโพกเสื่อมได้ เช่น โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ หรือโรคข้ออักเสบอื่น ๆ
อาการแสดงสำคัญของโรคข้อสะโพกเสื่อม
- อาการปวด : ปวดสะโพกแบบปวดตื้อ ปวดตึง หรือปวดเหมือนเข็มทิ่ม อาการปวดร้าวไปต้นขาหรือเอวและก้นกบ มักปวดมากขึ้นหลังใช้งานหรือโดนลมเย็น
- การเคลื่อนไหวจำกัด : งอ–เหยียด–หมุนข้อสะโพกลำบาก มีผลต่อการเดิน ใส่เสื้อผ้า การขึ้นหรือลงบันได
- ข้อติดแข็ง : โดยเฉพาะตอนเช้าหรือหลังจากนั่งนาน ๆ
- อื่น ๆ : หากอาการเรื้อรัง ข้ออาจผิดรูป กล้ามเนื้อขาลีบ เดินลำบาก รวมไปถึงทำกิจกรรมในชีวิตประจำวันลำบาก
โรคข้อสะโพกเสื่อมในศาสตร์การแพทย์แผนจีน
ในตำราแพทย์แผนจีน โรคข้อสะโพกเสื่อมจัดอยู่ในกลุ่ม “ปี้เจิ้ง（痹证）”, “กู่ปี้（骨痹）”, “ปวดเอวและสะโพก（腰髋痛）”, หรือ “กู่เหว่ย（骨痿）” เป็นโรคเสื่อมเรื้อรังของข้อสะโพก ซึ่งพบบ่อยในผู้สูงอายุ
อาการทางคลินิกที่พบบ่อย ได้แก่ ปวดบริเวณสะโพกหรือข้อสะโพก เคลื่อนไหวลำบาก และเดินไม่สะดวก
สาเหตุและกลไกการเกิดโรค
1. ปัจจัยภายนอก
- ลม–ความเย็น–ความชื้น รุกราน : ทำให้เส้นลมปราณติดขัด ชี่และเลือดไหลเวียนไม่สะดวก ส่งผลให้ปวดสะโพก อาการมากขึ้นเมื่อโดนลมเย็น
- ความร้อน ความชื้นสะสม : ทำให้ชี่และเลือดอุดตัน ส่งผลให้ข้อสะโพกบวม ร้อน ปวด เคลื่อนไหวยาก
2. ปัจจัยภายใน
- ผู้สูงอายุร่างกายเสื่อม ตับและไตพร่อง : ทำให้สารจิงและเลือดไม่เพียงพอ ส่งผลให้เส้นเอ็นและกระดูกขาดการหล่อเลี้ยง
- ชี่ของม้ามพร่อง : ทำให้การลำเลียงอาหารเสียสมดุล ส่งผลให้ความชื้นสะสม ส่งผลให้การอุดกั้นรุนแรงขึ้น
การพัฒนาของโรค
- ระยะแรกส่วนมากเป็นภาวะแกร่ง（实证）เช่น ลม–ความเย็น–ความชื้นอุดกั้น ความร้อน–ความชื้นสะสม เลือดคั่งอุดกั้นเส้นลมปราณ
- เมื่อโรคเรื้อรังเป็นระยะเวลานาน มักเป็นภาวะพร่องและแกร่งปะปนกัน （虚实夹杂) เช่น ชี่และเลือดไม่ไหลเวียน ตับและไตพร่อง เส้นเอ็นและกระดูกขาดการบำรุง
การวินิจฉัยแยกกลุ่มอาการและวิธีการรักษาโรคข้อสะโพกเสื่อมด้วยการฝังเข็ม
1. กลุ่มอาการลม-ความเย็น-ความชื้นอุดกั้นเส้นลมปราณ （风寒湿痹型)
| อาการ | ปวดบริเวณข้อสะโพก ปวดมากเมื่อเจออากาศหนาวหรือฝนตก รู้สึกหนักๆบริเวณข้อ เคลื่อนไหวลำบาก แต่เมื่อขยับนาน ๆ อาการปวดจะทุเลาลง ลิ้นซีดหรือซีดและอ้วน ฝ้าขาวเหนียว ชีพจรตึงแน่นหรือลึกและช้า（弦紧或沉缓） |
| หลักการรักษา | ขับลมกระจายความเย็น ขจัดความชื้น ระงับอาการปวด |
| จุดฝังเข็มหลัก | หวนเที่ยว（环跳）จือเปียน（秩边）จุดอาซื่อ（阿是穴） หยางหลิงเฉวียน（阳陵泉）จู๋ซานหลี่（足三里） ซานอินเจียว（三阴交） |
| จุดฝังเข็มเสริม | ลมเย็นเด่น : เฟิงฉือ（风池）เฟิงฟู่（风府） ความชื้นมาก : อินหลิงเฉวียน （阴陵泉） |
| วิธีการ | ใช้วิธีการระบาย ร่วมกับการฝังเข็มอุ่นหรือการรมด้วยอ้ายเยี่ย (moxibustion) |
2. กลุ่มอาการความร้อนและความชื้นอุดกั้นเส้นลมปราณ （湿热痹阻型）
| อาการ | ข้อสะโพกบวม แดง ร้อน ปวดแสบ ปวดมากขึ้นเมื่อเจอความร้อน เคลื่อนไหวลำบาก มักมีอาการกระหายน้ำ หงุดหงิดง่าย ปัสสาวะเหลืองและสั้น ลิ้นแดง ฝ้าเหลืองเหนียว ชีพจรลื่นและเร็วหรือตึงและเร็ว（滑数或弦数） |
| หลักการรักษา | ระบายความร้อนขับความชื้น ทะลวงเส้นลมปราณ ระงับอาการปวด |
| จุดฝังเข็มหลัก | หวนเที่ยว （环跳）จือเปียน （秩边）จุดอาซื่อ （阿是穴） อินหลิงเฉวียน （阴陵泉）ชวีฉือ（曲池）เหอกู่（合谷） |
| จุดฝังเข็มเสริม | ความร้อนเด่น : ต้าจุย（大椎）ชวีฉือ（曲池） ความชื้นมาก : จู๋ซานหลี่ （足三里）เฟิงหลง（丰隆） |
| วิธีการ | เน้นวิธีการระบาย ใช้การครอบแก้วหรือประคบสมุนไพรหลังการฝังเข็มร่วมด้วย |
3. กลุ่มอาการเลือดคั่งอุดกั้นเส้นลมปราณ （瘀血阻络型)
| อาการ | ปวดบริเวณข้อสะโพกแบบเข็มทิ่ม อาการปวดอยู่ในตำแหน่งที่แน่นอน กดเจ็บ ขยับลำบาก ปวดมากตอนกลางคืน หากอาการเรื้อรังอาจมีข้อผิดรูปร่วมด้วย ลิ้นม่วงคล้ำ หรือมีจุด/จ้ำเลือด ชีพจรหยาบหรือตึงและหยาบ（涩或弦涩） |
| หลักการรักษา | กระตุ้นการไหลเวียนเลือด ขจัดเลือดคั่ง ทะลวงเส้นลมปราณ ระงับอาการปวด |
| จุดฝังเข็มหลัก | หวนเที่ยว （环跳）จือเปียน （秩边）จุดอาซื่อ （阿是穴） เซวี่ยไห่（血海）เก๋อซู（膈俞）หยางหลิงเฉวียน（阳陵泉） |
| จุดฝังเข็มเสริม | เลือดคั่งเด่น : ซานอินเจียว（三阴交）เหว่ยจง（委中） |
| วิธีการ | เน้นวิธีการระบาย กระตุ้นเข็มแบบเหนียนจ่วน ร่วมกับการครอบแก้วหรือเข็มไฟ |
4. กลุ่มอาการตับและไตพร่อง （肝肾亏虚型)
| อาการ | ปวดตื้อหรือเมื่อยล้าบริเวณสะโพก อาการหนักขึ้นเมื่อทำงานหนักหรือเดินนาน ๆ อาการดีขึ้นเมื่อหยุดพัก มักมีอาการเวียนศีรษะ หูอื้อ เอวและเข่าอ่อนแรง ร่างกายผอมแห้ง ลิ้นสีแดงซีดหรือแดงอ่อน ฝ้าบางหรือไม่มี ชีพจรเล็กและเบาหรือลึกและเล็ก（细弱或沉细） |
| หลักการรักษา | บำรุงตับและไต เสริมความแข็งแรงของเส้นเอ็นและกระดูก |
| จุดฝังเข็มหลัก | หวนเที่ยว （环跳）จือเปียน （秩边）จุดอาซื่อ （阿是穴） เซิ่นซู（肾俞）ไท่ซี（太溪）กวนหยวน（关元） จู๋ซานหลี่ （足三里） |
| จุดฝังเข็มเสริม | เอวและเข่าอ่อนแรง : มิ่งเหมิน（命门）เยาหยางกวน（腰阳关） |
| วิธีการ | ใช้วิธีการบำรุง ร่วมกับการรมด้วยอ้ายเยี่ย |
5. กลุ่มอาการม้ามและไตพร่อง （脾肾两虚型)
| อาการ | ปวดตื้อเรื้อรังบริเวณสะโพก เป็น ๆ หาย ๆ กล้ามเนื้อลีบฝ่อ อ่อนแรง เหนื่อยง่าย เบื่ออาหาร ถ่ายเหลว เอวและเข่าอ่อนแรง ลิ้นซีด ฝ้าขาวบาง ชีพจรลึกและเล็กไม่มีแรง（沉细无力） |
| หลักการรักษา | บำรุงม้ามและไต ขจัดความชื้น ระงับอาการปวด |
| จุดฝังเข็มหลัก | หวนเที่ยว （环跳）จือเปียน （秩边）จุดอาซื่อ （阿是穴） จู๋ซานหลี่ （足三里）ซานอินเจียว（三阴交）ผีซู（脾俞） เซิ่นซู（肾俞） |
| จุดฝังเข็มเสริม | เหนื่อยง่าย ถ่ายเหลว : จงหวาน（中脘）เทียนซู（天枢） |
| วิธีการ | ใช้วิธีการบำรุง ร่วมกับการฝังเข็มอุ่นหรือรมด้วยอ้ายเยี่ย |
จุดฝังเข็มที่ใช้บ่อย (ประสบการณ์)
| หวนเที่ยว （环跳） จือเปียน （秩边） จุดอาซื่อ （阿是穴） | บริเวณสะโพก |
| หยางหลิงเฉวียน（阳陵泉） จู๋ซานหลี่ （足三里） ซานอินเจียว（三阴交） | ปรับสมดุลชี่และเลือด |
| เซิ่นซู（肾俞） มิ่งเหมิน（命门） | จุดบริเวณเอวและก้นกบ บำรุงเอวและเข่า |
บทสรุปและข้อเสนอแนะ
การรักษาด้วยการฝังเข็มในศาสตร์การแพทย์แผนจีน จะช่วยลดอาการปวดและการอักเสบของข้อสะโพก กระตุ้นการไหลเวียนเลือดและชี่รอบข้อ ผ่อนคลายกล้ามเนื้อ ลดอาการตึงรั้ง และช่วยฟื้นฟูการเคลื่อนไหว ทำให้การเดิน ลุกนั่ง คล่องตัวมากขึ้น เป็นวิธีการที่ปลอดภัย ไม่ต้องผ่าตัด อีกทั้งยังสามารถรักษาควบคู่ไปกับการรักษาในแพทย์แผนปัจจุบันได้อย่างเหมาะสม
ข้อมูลอ้างอิง
หนังสือ 临床中医老年病学 (2008) สำนักพิมพ์ 人民卫生出版社
________________________________________________________________
บทความโดย
แพทย์จีนริฟฮาน ยูโซะ (หมอจีน หลัว หรู ซาน)
罗如珊 中医师
TCM. Dr. Rifhan Yusoh (Luo Ru Shan)
