ท้องผูกในเด็กเล็กควรทำอย่างไรดี?

ท้องผูกเป็นปัญหาสุขภาพที่พบได้บ่อยในเด็กเล็ก โดยเฉพาะในช่วงที่เริ่มเปลี่ยนอาหารหรือหย่านม เด็กอาจมีอาการถ่ายยาก อุจจาระแข็ง หรือถ่ายน้อยลง ทำให้รู้สึกไม่สบายตัว งอแง และกินอาหารได้น้อยลง หากปล่อยไว้โดยไม่ดูแล         อาจส่งผลต่อพัฒนาการและสุขภาพของเด็กในระยะยาว

สาเหตุของอาการท้องผูกในเด็กเล็ก

1.ท้องผูกจากพฤติกรรม (Functional Constipation) เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุด (~90–95%) เกิดจาก
- การเปลี่ยนแปลงของอาหาร
เปลี่ยนนมจากนมแม่เป็นนมผง เริ่มอาหารเสริมเร็วเกินไป หรือกินอาหารที่มีกากใยน้อย
- ดื่มน้ำน้อย
เด็กบางคนดื่มน้ำน้อยเกินไป จึงทำให้อุจจาระแข็งและขับถ่ายยาก
- การกลั้นอุจจาระ
เด็กบางคนกลัวการถ่ายเพราะเคยเจ็บ หรือไม่คุ้นชินกับที่นั่งถ่าย

2.ท้องผูกจากโรค (Organic Causes) พบน้อยกว่ามาก (~5–10%) แต่สำคัญ เช่น
- โรคฮิร์ชสปรุง (Hirschsprung's disease)
- ภาวะ hypothyroidism
- ภาวะอิเล็กโทรไลต์ไม่สมดุล
- ภาวะบาดเจ็บไขสันหลังหรือกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกรานผิดปกติ

สังเกตอย่างไรว่าเด็กท้องผูก

1.ถ่ายน้อยกว่า 3 ครั้ง/สัปดาห์
2.อุจจาระแข็ง ก้อนใหญ่ หรือมีเลือดปน
3.เบ่งนานหรือร้องไห้เวลาเบ่งถ่าย
4.ท้องอืด ไม่สบายตัว
5.ไม่อยากกินอาหาร หรือดูซึม

วิธีดูแลเด็กเล็กที่มีอาการท้องผูก
1.ปรับอาหาร
เพิ่มผัก ผลไม้ และอาหารที่มีกากใย เช่น ฟักทอง กล้วยน้ำว้า ลูกพรุน
เลี่ยงอาหารแปรรูปหรืออาหารที่ทำให้ท้องผูก เช่น ชีส ขนมกรุบกรอบ
2.ให้ดื่มน้ำเพียงพอ
เด็กที่กินอาหารเสริมแล้วควรดื่มน้ำระหว่างวันให้เหมาะสม
3.กระตุ้นการขับถ่ายด้วยการนวดหน้าท้อง
นวดเบา ๆ บริเวณท้องตามแนวลำไส้ เพื่อกระตุ้นการเคลื่อนไหวของลำไส้
4.ให้เด็กขยับร่างกายมากขึ้น
เช่น คลาน เดิน หรือเล่น เพื่อช่วยให้ลำไส้ทำงานดีขึ้น
5.ฝึกให้ขับถ่ายเป็นเวลา
สร้างกิจวัตร เช่น การเข้าห้องน้ำหลังมื้ออาหาร เพื่อให้ร่างกายจดจำเวลาในการขับถ่าย

ท้องผูกในเด็กเล็ก : มุมมองจากแพทย์แผนจีน 
ตามหลักการแพทย์แผนจีน อาการท้องผูกไม่ได้เป็นเพียงปัญหาของลำไส้เท่านั้น แต่อาจจะมาจากสาเหตุความไม่สมดุลของชี่  (氣 Qi), เลือด    (血), อิน-หยาง (阴阳) และการทำงานของ ม้าม (脾), กระเพาะอาหาร (胃), และลำไส้ใหญ่ (大肠) ไม่สมดุล เมื่อเข้าสู่กระเพาะ ผ่านการย่อยและดูดซึมโดยม้ามและกระเพาะอาหาร หลังจากดูดซึมสารอาหารแล้ว กากอาหารที่เหลือจะถูกส่งต่อไปยังลำไส้ใหญ่เพื่อขับออก

จากคัมภีร์《黄帝内经》กล่าวไว้ว่า: “水谷者,常并居于胃中,成糟粕而俱下于大 肠”“大肠者,传导之官,变化出焉”“น้ำและอาหารรวมกันอยู่ในกระเพาะอาหาร กลายเป็นกากอาหารและถูกส่งลงลำไส้ใหญ่”
“ลำไส้ใหญ่เป็นอวัยวะที่มีหน้าที่ลำเลียงและเปลี่ยนแปลงสิ่งตกค้างให้ออกนอกร่างกาย” หากระบบการทำงานของกระเพาะและลำไส้ทำงานได้ปกติ ก็จะไม่เกิดอาการท้องผูก

สาเหตุและอาการท้องผูกในเด็กตามการวินิจฉัยแบบแพทย์แผนจีน
1. ม้ามและกระเพาะอาหารพร่อง (脾胃虚弱)
เด็กที่ระบบย่อยอ่อนแอ ดูดซึมอาหารไม่ดี ส่งผลให้อาหารตกค้าง ไม่เคลื่อนตัวในลำไส้
อาการร่วม : กินน้อย ท้องอืด อ่อนแรง สีหน้าเหลือง ลิ้นใหญ่มีรอยฟัน

2. ความร้อนสะสมในลำไส้ใหญ่ (大肠积热)
เด็กกินอาหารรสจัด หวาน มัน หรืออยู่ในที่ร้อนทำให้เกิด "ภาวะร้อนใน"
อาการร่วม : อุจจาระแข็ง ปากแห้ง กระหายน้ำ แก้มแดง ลิ้นแดงมีฝ้าเหลือง

3. ภาวะขาดอิน (阴虚津亏)
เด็กที่ร่างกายแห้ง มีสารน้ำไม่พอ ทำให้ลำไส้ไม่มีน้ำหล่อเลี้ยงอุจจาระ
อาการร่วม : ถ่ายยาก อุจจาระแข็งตัวเป็นเม็ดๆ ผิวแห้ง กระหายน้ำ ลิ้นแดงฝ้าน้อยหรือไม่มีฝ้า

4. พลังชี่ติดขัด (气滞)
เกิดจากอารมณ์อัดอั้น เช่น เด็กเครียด กลั้นอุจจาระ หรือระบบการเคลื่อนไหวของชี่ไม่ดี
อาการร่วม : ท้องป่อง แน่นท้อง ถ่ายไม่สุด อารมณ์หงุดหงิดง่าย ลิ้นสีม่วง

เทคนิคการนวดทุยหนาสำหรับบรรเทาอาการท้องผูกในเด็ก
1.ท่าระบายเส้นลมปราณลำไส้ใหญ่ (清大肠经)
วิธีการ : ใช้นิ้วหัวแม่มือหรือนิ้วชี้ ลูบจากบริเวณโคนนิ้วโป้ง (ระหว่างนิ้วโป้งกับนิ้วชี้) ไปยังปลายนิ้วชี้ (ด้านติดนิ้วหัวแม่มือ) ทำต่อเนื่องครั้งละ 3–5 นาที
สรรพคุณ : ช่วยขับความร้อน ขับของเสีย กระตุ้นการขับถ่าย

ท่าระบายเส้นลมปราณลำไส้ใหญ่ (清大肠经)

2.นวดหน้าท้อง (摩腹) 
วิธีการ : ใช้ฝ่ามือวนเป็นวงกลมตามเข็มนาฬิกาบนหน้าท้อง ครั้งละ 5–10 นาที
สรรพคุณ : กระตุ้นการเคลื่อนไหวของลำไส้ ช่วยให้อุจจาระเคลื่อนตัวดีขึ้น

นวดหน้าท้อง (摩腹)

3.หยิกแนวกระดูกสันหลัง (捏脊)
วิธีการ : ใช้นิ้วโป้งและนิ้วชี้หยิบผิวหนังสองข้างของแนวกระดูกสันหลังจากก้นกบ (กระดูกก้น) ขึ้นไปถึงฐานคอ (กระดูกคอข้อที่ 7) ทำซ้ำประมาณ 7 รอบ
สรรพคุณ : เสริมสร้างการทำงานของระบบย่อยอาหาร โดยเฉพาะม้ามและกระเพาะอาหาร

หยิกแนวกระดูกสันหลัง (捏脊)

เอกสารอ้างอิง
Di Lorenzo, C., Benninga, M. A., Faure, C., Hyman, P. E., & Nurko, S. (2017). Pediatric functional constipation: Mechanisms, diagnosis, and treatment. Gastroenterology, 152(7), 1338–1349
Wang, B., Rothstein, D. H., & Wald, A. (2023). Pediatric functional constipation. In StatPearls. StatPearls Publishing.
Shen, Y., & Lu, Y. (2022). The effectiveness and safety of pediatric tuina therapy for functional constipation in children: A multicenter randomized controlled trial. Trials, 23(1), 743.

____________________________________________________

บทความโดย
แพทย์จีน กัญธิมา วุฒิ (กาน ตี๋ หม่า)
甘迪玛 中医师
TCM. Dr. Kanthima Wutthi (Gan Di Ma)