ไตเชื่อมโยงกับอวัยวะต่าง ๆ

ในศาสตร์การแพทย์แผนจีน “ไต” (肾) ไม่ได้หมายถึงอวัยวะทางกายวิภาคที่ทำหน้าที่กรองปัสสาวะเพียงอย่างเดียว แต่ถูกมองว่าเป็น “รากฐานของชีวิต” ที่เก็บสะสม สารจิง (精) พลังงานดั้งเดิมที่ได้รับจากพ่อแม่และการหล่อเลี้ยงหลังกำเนิด “ไต” จึงเป็นต้นกำเนิดของการเจริญเติบโต พัฒนาการ สืบพันธุ์ และความเสื่อมของร่างกาย

  ในทฤษฎีอวัยวะตันทั้ง 5 ไตถือเป็นอวัยวะที่คอยประสานสมดุลกับม้าม ปอด หัวใจ และตับ ความแข็งแรงหรือพร่องของไตย่อมสะท้อนต่อการทำงานของอวัยวะอื่น ๆ ทั้งหมด ในร่างกาย ดังนี้

1. ไตกับหัวใจ (心肾相交)

  หัวใจเปรียบดั่งธาตุไฟ (心火) ส่วนไตเปรียบดั่งธาตุน้ำ (肾水) ทั้งสองต้องอาศัยการเกื้อกูลกัน เรียกว่า “ไฟ–น้ำสมดุล” (水火既济)

ไตอิน เป็นพื้นฐานที่ช่วยสงบไฟหัวใจ

หัวใจหยาง ให้ความอบอุ่นและเป็นพลังแก่ไต

เมื่อความสัมพันธ์นี้ขาดสมดุล เช่น ไตอินพร่อง ไม่สามารถหล่อเลี้ยงหัวใจ จึงส่งผลให้เกิดอาการ ใจสั่น นอนไม่หลับ ฝันบ่อย หรือในทางกลับกัน หากหัวใจไฟมากเกินเผาไต อาจเกิด อาการร้อนรน กระหายน้ำ หรือเหงื่อออกกลางคืน

เคสที่พบในทางคลินิก พบว่าผู้ป่วย นอนไม่หลับ ที่วินิจฉัยว่า “心肾不交” ได้ผลดีจากการใช้ตำรับยาจีน 天王补心丹Tian Wang Bu Xin Dan ช่วยให้นอนหลับลึกขึ้นและลดอัตราการตื่นกลางดึก

2. ไตกับปอด (肺肾相生)

ปอดทำหน้าที่ควบคุมการหายใจ และส่งชี่ลงสู่เบื้องล่าง ขณะที่ไตทำหน้าที่ “รับชี่” (纳气) เพื่อให้ลมหายใจลึกและมั่นคง ความสัมพันธ์นี้เรียกว่า การหายใจที่พึ่งพากัน

หากไตพร่อง ไม่สามารถรับชี่ลงได้  เกิดอาการ หอบ หายใจไม่ทั่วท้อง โดยเฉพาะตอนออกแรง หรือออกกำลัง

หากปอดพร่อง  ส่งผลต่อไต ทำให้พลังการรับชี่ของไตอ่อนแอ

จากคำบอกเล่าของผู้ป่วยที่เข้ามาใช้บริการในคลินิก เคส COPD หลังจากใช้สูตรยาจีนที่เน้นบำรุงไต เช่น 肾气丸 Shen Qi Wan ควบคู่การรักษาแพทย์ปัจจุบัน พบว่าการหายใจดีขึ้นและลดอาการหอบเหนื่อยได้อย่างมีนัยสำคัญ 

3. ไตกับตับ (肝肾同源)

ตำราโบราณกล่าวว่า “肝肾同源”  ตับและไตมีรากฐานเดียวกัน หมายถึง เลือดของตับและจิงของไตเป็นสิ่งที่หล่อเลี้ยงซึ่งกันและกัน

ไตเก็บจิง  สร้างไขกระดูก  หล่อเลี้ยงสมองและตับ

ตับเก็บเลือด  หล่อเลี้ยงเอ็น ขนานไปกับพลังจิงของไต

หากเสียสมดุล

ไตพร่อง จะทำให้เลือดตับไม่พอ เกิดเวียนศีรษะ หูอื้อ ตาพร่ามัว รอบเดือนผิดปกติ

ตับไฟเผาไต อาจทำให้เกิดอาการร้อนใน วูบวาบ นอนไม่หลับ เป็นต้น

การศึกษาในคลินิก พบว่าการใช้สูตรยาจีนปรับสมดุลตับไต เช่น 知柏地黄丸 Zhi Bai Di Huang Wan ลดอาการร้อนวูบวาบและอาการนอนไม่หลับ ของสตรีวัยทอง ได้ดี

4. ไตกับม้าม (脾肾关系)

ม้ามเป็น “แหล่งพลังหลังก่อนกำเนิด” ทำหน้าที่ดูดซึมสารอาหารจากอาหาร

ไตเป็น “พลังก่อนกำเนิด” ให้พลังตั้งต้นของชีวิต

ความสัมพันธ์นี้เป็นการเกื้อกูลระหว่าง ไฟของไต ที่ช่วยอุ่นม้ามให้ทำงานย่อยอาหารได้ดี และ ชี่ของม้าม ที่สร้างสารอาหารไปหล่อเลี้ยงไต

หากเสียสมดุล:

ไตหยางพร่อง ทำให้ ม้ามอ่อนแรง เกิดอาการ ท้องเสียเรื้อรัง มือเท้าเย็น ขาบวม

ม้ามพร่อง จะไม่สามารถหล่อเลี้ยงไต ทำให้เกิด อ่อนเพลีย ปัสสาวะบ่อย เป็นต้น

ผู้ป่วยในคลินิกที่เข้ามารักษา Chronic diarrhea แพทย์ได้ใช้ตำรับ附子理中丸 Fu Zi Li Zhong Wan ซึ่งบำรุงทั้งม้ามและไต สามารถลดความถี่ของการถ่าย และฟื้นฟูสมดุลพลังงานได้

จากข้างต้น “ไต” จึงเป็นแกนกลางที่กำหนดสุขภาพโดยรวม หากไตพร่องจะสะท้อนออกไปทุกระบบ เช่น นอนไม่หลับ หอบ เหนื่อย ปวดหลัง รอบเดือนผิดปกติ หรือท้องเสียเรื้อรังได้พร้อมกันได้

ศาสตร์การแพทย์แผนจีนมองว่า “ไต” ไม่ใช่เพียงอวัยวะกรองของเสีย แต่เป็น ต้นกำเนิดชีวิต ที่เชื่อมโยงกับหัวใจ ปอด ตับ และม้าม การดูแลไตจึงไม่ใช่เพียงการดื่มน้ำมาก ๆ แต่รวมถึงการพักผ่อนเพียงพอ ไม่โหมงานหนัก รักษาสมดุลทางเพศ และเลือกอาหารที่บำรุงไต เช่น ถั่วดำ งาดำ เก๋ากี้ และเลือกการสมุนไพรจีนที่ให้เหมาะสมปรับสมดุลให้ร่างกายด้วยแพทย์แผนจีนที่ชำนาญการ

ดังคำกล่าวที่ว่า“ผู้ที่ดูแลไต ก็คือการดูแลทั้งร่างกาย หากไตแข็งแรง ชีวิตก็ยืนนาน”

_______________________________________________________

บทความโดย
ดร.พจ.อาวุโส เยาวเกียรติ เยาวพันธุ์กุล (หมอจีน ชิว ลี่ ฟู่)
丘立富 中医师
TCM. Dr. Yaowakiat  Yaowapankul (Qiu Li Fu)