A Brief History of Traditional Chinese Medicine
Traditional Chinese Medicine (TCM) has a history that spans several thousand years. Its development can be divided into seven historical periods, with key milestones and contributions in each era.
1. Ancient Era
This was the beginning of agricultural society. Events from this period are recorded in legends and supported by archaeological evidence. Notable figures include:
- Fuxi: Credited with inventing nine types of stone needles, which are believed to have been used for early forms of acupuncture. He is also believed to have developed the first pictographic script.
- Shennong: Recognized for being the first to use herbs to treat illnesses, laying the foundation for herbal medicine.
- Emperor Huangdi (Yellow Emperor): Collaborated with imperial court physicians to discuss medical theories, treatment methods, and prescription writing. These discussions were compiled into early medical texts.
2. Xia Dynasty to the Spring and Autumn Period
(2100 – 476 BCE)
Archaeological evidence indicates that the Chinese had already mastered fermentation and alcohol production as early as the Neolithic Yangshao culture (around 4,000–10,000 years ago). This knowledge had a significant influence on medicine, especially in the use of medicated wines.
This era also marked the beginning of herbal decoctions, supported by the development of special utensils for boiling medicines. Decoctions are a hallmark of TCM due to their four main advantages:
- Ease of consumption and better absorption.
- Enhanced efficacy, with reduced toxicity and side effects.
- Flexibility in adjusting dosages of various ingredients.
- Facilitation of incorporating minerals and other non-herbal substances into medicine.
3. The Formative Era of Traditional Chinese Medical Theory – From the Warring States Period to the Three Kingdoms Period (475 BCE – 265 CE)
This era marked the beginning of significant civilizations. During the Warring States period, agriculture advanced through the use of cattle, buffalo, fertilizers, and iron tools. Important inventions such as the seismoscope and, most notably, the development of paper also emerged. This period also saw the rise of Confucianism (Kong Zi, 孔子) and Daoism (Dao Jiao, 道教), as well as the early establishment of the Silk Road.
It is believed that the Huangdi Neijing was the work of several scholars during the Warring States period. However, the text was named The Inner Canon of the Yellow Emperor according to tradition, and to enhance the credibility of the work. The content consists of 81 chapters, covering topics such as: The study of medicine, Medical ethics and professional conduct, Fundamental principles of Yin and Yang (阴阳), The Five Elements (Wu Xing, 五行): Wood, Fire, Earth, Metal, and Water
Six natural influences, including: Prevention and treatment, Causes and symptoms of disease, Effects of the seasons, Geographic influences, Climatic effects (meteorology), Acupuncture and moxibustion techniques
2) The Shennong Bencao Jing (Shennong’s Classic of Materia Medica), the ancient pharmacological text attributed to Shennong, is approximately 1,780 years old.
It consists of three volumes and describes 365 medicinal substances, including 252 plants, 67 animals, and 46 minerals. The herbs are categorized into three safety grades:
Top grade: Herbs that are safe to use
Middle grade: Herbs that are not harmful if used correctly
Low grade: Herbs that are dangerous, especially if taken in excess
The Shennong Bencao Jing also established foundational theories of Chinese herbal medicine by classifying herbs into:
Four natures: Hot, Cold, Warm, and Neutral
Five flavors: Sour, Salty, Pungent (Spicy), Sweet, and Bitter
Seven effects: Single herb effect, mutual reinforcement, mutual assistance, mutual restraint, detoxification or toxicity reduction, weakening effect, and opposite effect
It follows the principle of treating cold symptoms with hot herbs and hot symptoms with cold herbs.
However, during the Han Dynasty (汉代), Taoism gained strong influence, shifting focus toward the search for longevity and immortality rather than solely treating illnesses. Therefore, herbs used as longevity remedies were classified as top grade.
The Shennong Bencao Jing Zhang zhong jing
3) Shang Han Za Bing Lun (Treatise on Cold Damage and Miscellaneous Diseases), written by Zhang Zhongjing (张仲景)
Cr.Photo : china.com.cn
At the end of the Eastern Han Dynasty (AD 25–220), Zhang Zhongjing compiled past medical knowledge along with his own experience and wrote a 16-volume medical text. The book categorized diseases based on symptoms and signs. Importantly, it abandoned the belief that gods and spirits caused illnesses and described eight treatment methods: sweating induction, vomiting, purging, harmonizing, warming, clearing heat, nourishing, and dispersing.
During this period, there were several famous physicians, including:
3.1 Bian Que (扁鹊) or Qin Yue ren (秦越人)
Cr.Photo :chinesekruiden.org
Bian Que was a physician who authored many medical texts and was a strong opponent of shamanic medicine. The historian Sima Qian (司马迁) regarded Bian Que as the first physician to diagnose through pulse-taking. He earned the title “Divine Doctor” for his extraordinary skills.
3.2 Yi Yin (伊尹) / Cang Gong (仓公)
Yi Yin is credited with identifying 20 types of pulse, which later developed into 28 types. He was one of the first to document patient medical histories, and he opposed the belief in longevity elixirs. He was also noted for acknowledging his own diagnostic or treatment mistakes—a rare quality at the time.
Cr.Photo :dili360.com
3.3 Hua Tuo (华佗)
Hua Tuo was a physician who is highly regarded as a pioneering surgeon. He lived during the Three Kingdoms period.
Cr.Photo :sanguo.baike.com
Hua Tuo was known for refusing titles and positions, preferring to help common people. He once treated Cao Cao, a powerful warlord, and was appointed as his personal physician. However, he missed his home and refused to return when summoned. Cao Cao ordered his execution.
Before dying, Hua Tuo tried to pass on his medical manuscripts to a prison guard, who, out of fear, refused them. Hua Tuo burned the manuscripts, causing his knowledge to be lost.
Though some books are attributed to him, it's believed others might have written them using his name.
Cr.Photo : 70984.com
He is thought to have used a herbal anesthetic called “Ma Fei San” (麻沸散)—one of the earliest known anesthetics—for surgery.
Hua Tuo also emphasized personal hygiene, health maintenance, and exercise, especially through animal-inspired movements. He developed a physical regimen known as the “Five Animal Frolics”, mimicking: Tiger, Deer, Bear, Monkey, Bird
Cr.Photo : lszj.com
It's said that Hua Tuo remained healthy even past 100 years old. His disciple, Wu Pu (吴普), also followed his teachings and lived to 90 with sharp hearing, vision, and teeth.
Hua Tuo specialized in acupuncture and moxibustion, preferring to use minimal herbs and fewer acupuncture points for treatment.
Cr.Photo : ohu.com
Bian Que Yi Yin (Cang Gong) Hua Tuo
4. ยุคราชวงศ์จิ้น ราชวงศ์หนานเป่ย์เฉา (ราชวงศ์ใต้กับเหนือ)
ราชวงศ์สุย ราชวงศ์ถัง และยุคอู่ไต้ (ห้าราชวงศ์) (ค.ศ. 265-960)
เป็นยุคที่การแพทย์และเภสัชกรรมของจีนมีการพัฒนาอย่างเต็มที่ โดยได้รับอิทธิพลจากลัทธิขงจื่อ ลัทธิเต๋า และศาสนาพุทธ
ทั้งสามลัทธิศาสนาล้วนไม่เชื่อเรื่องพระเจ้า แต่มีอิทธิพลต่อการแพทย์จีนแตกต่างกัน พุทธศาสนาเผยแผ่เข้าสู่จีนตามเส้นทางสายไหม
ตั้งแต่ยุคราชวงศ์ฮั่นจนถึงราชวงศ์เหนือกับใต้ ราชวงศ์ถังเป็นยุคแรกที่พุทธศาสนารุ่งเรืองที่สุด มีการสร้างวัดวาอารามมากมาย
และมีการแปลพระไตรปิฎกเป็นภาษาจีน ประชาชนทั่วไปศรัทธาในพุทธศาสนาอย่างกว้างขวาง
ขณะเดียวกัน ถือกันว่าเหลาจื่อศาสดาของลัทธิเต๋าซึ่งมีชื่อเดิมว่า หลี่ต้าน เป็นบรรพบุรุษเก่าแก่ของคนในตระกูลหรือแซ่หลี่
ซึ่งเป็นแซ่เดียวกับกษัตริย์ราชวงศ์ถัง จึงทำให้ลัทธิเต๋าได้รับความศรัทธาเป็นพิเศษ และทำให้ความนิยมในเรื่องยาอายุวัฒนะ
และเรื่องคาถาอาคมแพร่หลายขึ้นด้วย หลังยุคจิ้นตะวันตก มีความนิยมนำโลหะหนักมาทำเป็นยาอายุวัฒนะกันมาก
แต่แทนที่จะทำให้อายุยืน กลับเป็นอันตรายต่อผู้ใช้ ในยุคนี้มีพัฒนาการทางการแพทย์จีนที่สำคัญ ดังนี้
1) การพัฒนาเรื่องการจับชีพจร ตำราที่สำคัญคือ ม่ายจิง (脉经) หรือ Pulse Classic หรือ ชีพจรคลาสสิค
แต่งโดย หวางซูเหอ (王叔和)(Wang Shuhe) แบ่งชีพจรไว้ 24 ชนิด ตามทฤษฎีการแพทย์จีนเชื่อว่า
หลังจากเลือดไหลผ่านปอดแล้วจะไปรวมศูนย์ที่ตำแหน่งชีพจรที่ข้อมือ โดยชีพจรที่ข้อมือซ้ายจะบ่งบอกภาวะของหัวใจ
ลำไส้เล็ก ตับ ถุงน้ำดี และไต ชีพจรที่ข้อมือขวาจะบ่งบอกภาวะของ ปอด ลำไส้ใหญ่ ม้าม กระเพาะอาหาร และไต
2) การพัฒนาเรื่องปัจจัยการเกิดโรคและอาการของโรค ในปี ค.ศ. 610
จักรพรรดิฉาวเหวียนฟาง (巢元方)(Chao Yuanfang)
มีพระราชโองการให้เขียนตำรา จูปิ้งเหวียนโฮ่วลุ่น (诸病源候论)
หรือ General Treatise on the Causes and Syndromes of Diseases หรือ ตำราทั่วไปเรื่องสาเหตุและอาการของโรค
เป็นหนังสือ 50 เล่ม แบ่งเป็น 67 บท 1,720 หัวข้อ เป็นตำราที่ไม่กล่าวถึงตำรับยาเลย
ตัวอย่างที่น่าสนใจ เช่น การบรรยายอาการของโรคเบาหวานว่า
“จะกระหายน้ำมาก ปัสสาวะบ่อย บางครั้งเป็นแผลที่ผิวหนังง่าย
ผู้ป่วยมักชอบกินอาหารมันและหวาน ทำให้เกิดความร้อนภายใน”
บรรยายเรื่องโรคหิดและวิธีการรักษา โดยรู้ว่าสาเหตุเกิดจากเชื้อหิด
และรู้ว่าพยาธิลำไส้เกิดจากการรับประทานเนื้อวัวและเนื้อปลาดิบ เป็นต้น
หวางซูเหอ ฉาวเหวียนฟาง ถาวหงจิ่ง
3) ความก้าวหน้าทางเภสัชวิทยาและการปรุงยา มีพัฒนาการในด้านต่าง ๆ ดังนี้
3.1 การปรับปรุงตำรายา มีการปรับปรุงตำรายาเสินหนงโดย "ถาวหงจิ่ง" (陶弘景)(Tao Hongjing) (ค.ศ. 452-536) 
Cr.Photo : img.univs.cn
ถาวหงจิ่งได้ตรวจสอบตำรายาเสินหนง และเขียนขึ้นใหม่เป็นตำรา เปิ๋นเฉ่าจิงจี๋จู้ (本草经集注) หรือ Collective Notes to Classic of Materia Medica หรือ การรวบรวมบันทึกเกี่ยวกับตำรายาคลาสสิค เป็นหนังสือ 7 เล่ม กล่าวถึงยาเพิ่มเติมจากเดิมที่มีอยู่ 365 ขนาน เพิ่มอีก 365 ขนาน รวมเป็น 730 ขนาน มีการจัดหมวดหมู่ยาใหม่ตามความแรงของสรรพคุณยา ริเริ่มหลัก “ยาต่างกลุ่มอาจใช้รักษาโรคเดียวกันได้” และกล่าวถึงวิธีการเก็บสมุนไพร เช่น ควรเก็บสมุนไพรช่วงต้นฤดูใบไม้ผลิหรือปลายฤดูใบไม้ร่วง เพราะช่วงเวลาดังกล่าว ดอก ผล กิ่ง และใบ จะโตเต็มที่และสุก
Cr.Photo : ugc.qpic.cn
ถาวหงจิ่งยังเขียนตำราไว้อีกหลายเล่ม ได้แก่ จูปิ้งทงเหย้าย่ง (诸病通药用) หรือ Effective Recipes หรือ ตำรับยาที่ได้ผล เปิ๋นเฉ่าจิงจี๋จู้ (本草经集注) หรือ Chinese Herbs in Verse หรือ ความเรียงเรื่องสมุนไพรจีน โจ่วโฮ่วไป่อีฟาง (肘后百一方) Supplement of a Hundred Formulae to Keep up Ones Sleeve หรือ ภาคผนวกของร้อยสูตรตำรับเพื่อเก็บไว้ในแขนเสื้อ เป้ย์จี๋โฮ่วฟาง (备急后方) หรือ Formulae for Keeping Good Health and Longevity หรือ สูตรตำรับเพื่อรักษาสุขภาพและทำให้อายุยืน อายุวัฒนะคลาสสิค (Classic of Longevity) และ วิธีเล่นแร่แปรธาตุ (Methods of Alchemy) ถาวหงจิ่งเป็นนักปราชญ์ที่มีแนวคิดผสมผสานทั้งพุทธ ขงจื่อและเต๋า แต่เขาทำงานเพียงคนเดียวเท่านั้น และตำราของถาวหงจิ่งยังมีความเชื่อในเรื่องยาอายุวัฒนะ นอกจากตำราของถาวหงจิ่งแล้ว ในยุคราชวงศ์ถังยังจัดทำตำรายาหลวงขึ้นเผยแพร่ทั่วประเทศ ชื่อ ซินซิวเปิ๋นเฉ่า (新修本草) หรือ The Newly Revised Compendium of Materia Medica (ค.ศ. 659) เป็นหนังสือ 54 เล่ม แบ่งเป็น 3 ภาค
Cr.Photo : a1.att.hudong.com
• ภาคแรก เรื่องตำรายา ว่าด้วยธรรมชาติ รส แหล่งกำเนิด วิธีเก็บและเตรียมยา และข้อบ่งใช้
• ภาคสอง เรื่องลักษณะยา ว่าด้วยลักษณะของยาแท้จากภาคต่าง ๆ ของประเทศ
• ภาคสาม เป็นรูปภาพคลาสสิคของยา
ซินซิวเปิ๋นเฉ่า นับเป็นตำรายาหลวงฉบับแรกของโลกที่เกี่ยวกับตัวยาสมุนไพร ก่อนตำรายานูเรมเบิร์ก (Nuremberg Pharmacopoeia) ซึ่งเผยแพร่ใน ค.ศ. 1542 เป็นเวลาถึง 800 ปี ตำรายาฉบับนี้กล่าวถึงวัสดุอุดฟันซึ่งทำจากตะกั่ว เงิน และปรอท เป็นเวลาถึง 1,000 ปีก่อนที่เบลล์ (Bell) ทันตแพทย์ชาวอังกฤษจะคิดค้นโลหะผสมเงินและปรอทเพื่อใช้อุดฟัน นอกจากตำรา 2 ฉบับที่กล่าวมาแล้ว ยังมีความก้าวหน้าทางเภสัชวิทยาอื่น ๆ ได้แก่ การรวบรวมตำรับยาจากต่างประเทศ และการจัดทำตำรายา สืออู้เปิ๋นเฉ่า (食物本草) หรือ Compendium of Materia Medica for Dietaric Treatment หรือ ตำรายาฉบับย่อเพื่อโภชนบำบัด
3.2 การพัฒนาการรักษาเฉพาะโรค ได้แก่
• การรักษามาลาเรียด้วยสมุนไพรฮ่อมดง (常山)(Changshan หรือ Radix Dichroae)
• การรักษาโรคเหน็บชา (Beriberi) โดย เฉินฉางชี่ (陈藏器)(Chen Cangqi) พบว่าการกินข้าวขาวเป็นเวลานานจะทำให้เป็นโรคเหน็บชา และ ซุนซือเหมี่ยว (孙思邈)(Sun Simiao) พบว่าการกินข้าวกล้องช่วยรักษาโรคเหน็บชาได้
• การรักษาโรคคอพอกด้วยสาหร่ายทะเล (Marine Algae) สาหร่ายทะเลสีน้ำตาล (Kelp) และต่อมธัยรอยด์จากสัตว์
• การรักษาโรคตามัวในที่มืด (Night Blindness) ด้วยตับสัตว์
• การรักษาวัณโรคด้วยรกสัตว์
3.3 การนำวิชาเล่นแร่แปรธาตุมาใช้ในการพัฒนาเภสัชเคมีภัณฑ์ เกิดจากความพยายามแสวงหายาอายุวัฒนะตั้งแต่ยุคต้นราชวงศ์ฉิน ทำให้มีการพัฒนาวิชาเล่นแร่แปรธาตุ ส่งผลให้มีการพัฒนาเภสัชเคมีภัณฑ์ในยุคเริ่มแรก
3.4 การพัฒนาการปรุงยา มีตำรา เหล่ย์กงเผ้าจื้อลุ่น (雷公炮炙论) หรือ Leis Treatise on Medicinal Preparation หรือ ตำราการปรุงยาของเหล่ย์ แนะนำการปรุงยา เพื่อเพิ่มสรรพคุณ ลดพิษและอาการข้างเคียง รวมทั้งการปรุงยาเพื่อให้ใช้ได้ง่าย และเก็บรักษาได้นาน
4) การพัฒนาเวชปฎิบัติ ในยุคราชวงศ์จิ้น ราชวงศ์สุย และราชวงศ์ถัง มีแนวโน้มการพัฒนาแพทย์ให้มีความชำนาญเฉพาะทางแขนงต่าง ๆ ดังนี้
4.1 ตำราเวชศาสตร์ฉุกเฉิน มีการรวบรวมและเขียนตำราชื่อ สือโฮ่วจิ้วจู๋ฟาง (时后救卒方) หรือ Emergency Formulae to Keep up Ones Sleeve หรือ ตำรายาฉุกเฉินสำหรับเก็บไว้ในแขนเสื้อ โดยเก๋อหง (葛洪)(Ge Hong) ซึ่งนับเป็นตำราปฐมพยาบาลเล่มแรกของโลก ตั้งแต่เมื่อ 1,600 ปี มาแล้ว
4.2 ตำราฝังเข็มและรมยา มีตำราฝังเข็มและรมยาชื่อ เจินจิ่วเจี่ยอี่จิง (针灸甲乙 经) หรือ A-B Classic of Acupuncture and Moxibustion หรือตำรา เอ-บี คลาสสิค เขียนในยุคราชวงศ์ฉิน โดย หวงฝู่มี่ (皇甫谧)(Huang Fumi) (ค.ศ. 215–282) เป็นหนังสือ 12 เล่ม 128 บท แบ่งเป็น 2 ภาค ภาคแรกเป็นทฤษฎีพื้นฐาน ภาคสองเป็นเวชปฏิบัติ นับเป็นตำราสำคัญของการแพทย์จีนในเรื่องฝังเข็มนับจากคัมภีร์เน่ย์จิง ต่อมาในยุคราชวงศ์ฉินตะวันออก เปากู (鲍姑)(Bao Gu) ภรรยาของเก๋อหง เป็นแพทย์หญิงคนแรกของจีนที่ชำนาญเรื่องฝังเข็มและรมยา
4.3 ตำราเฉพาะเรื่องทางศัลยศาสตร์ มีตำราชื่อ หลิวเจวียนจื่อกุ่ยอี๋ฟาง (刘涓子鬼遗方) หรือ Liu Juanzi’s Remedies Left Over by Ghosts หรือ ตำราผีบอกของหลิวเจวียนจื่อ รวบรวมโดย ก้งชิ่งซวน (龚庆宣)(Gong Qingxuan) ในยุคราชวงศ์ฉี เป็นตำราเล่มแรกที่มีเนื้อหาเฉพาะเรื่องทางศัลยศาสตร์ เป็นหนังสือ 10 เล่ม เกี่ยวกับการรักษาบาดแผล ฝี ผิวหนังอักเสบ การบาดเจ็บ และโรคผิวหนังต่าง ๆ มีตำรับการรักษา 140 ตำรับ ประกอบด้วยเรื่องการห้ามเลือด การระงับปวด ยาสมาน การบรรเทาพิษ และการระงับความรู้สึก
เก๋อหง หวงฝู่มี่
4.4 ตำราเฉพาะเรื่องการบาดเจ็บ มีตำราชื่อ เซียนโซ่วหลี่ซางซู่มี่ฟาง (仙授理伤续秘方) หรือ Secret Formulae to Treat Traumatic Injury Given by Celestials หรือ ตำรับลับจากเทวดาในการรักษาการบาดเจ็บ เขียนโดยนักพรตเต๋าชื่อ ลิ่นเต้าเหริน (蔺道人)(Lin Daoren) (ค.ศ. 790-850) เป็นตำรารักษาการบาดเจ็บเล่มแรก กล่าวถึงการวินิจฉัยและรักษาโรคกระดูกหักทั้งชนิดมีแผลปิดและเปิดมีการแนะนำให้ใช้ฝิ่นช่วยระงับความรู้สึกเจ็บปวดในขณะดึงจัดกระดูกให้เข้าที่
4.5 ตำราเฉพาะเรื่องทางสูติศาสตร์ มีตำราชื่อ จิงเสี้ยวฉ่านเป่า (经效产宝) หรือ Tested Prescriptions in Obstetrics หรือ ตำรับที่ทดสอบแล้วทางสูติศาสตร์ (ค.ศ. 852) เขียนโดย จ่านยิน (昝殷)(Zan Yin) ในคำนำของตำราบรรยายไว้ว่า ในปีต้าจง (大中)(Dazhong) ซึ่งตรงกับ ค.ศ. 847 อัครมหาเสนาบดี (PrimeMinister) ไป๋หมินจง (Bai Minzhong) ตระหนักถึงปัญหาการคลอดยากที่พบมากขึ้น จึงส่งคนออกไปตระเวนหาแพทย์ที่ชำนาญทางสูติกรรม ได้พบกับจ่านยิน จึงนำตัวไปให้อัครมหา-เสนาบดีสัมภาษณ์ด้วยตนเอง จ่านยินตอบคำสัมภาษณ์โดยรวบรวมเป็นตำราให้ 3 เล่ม อัครมหาเสนาบดีไป๋พอใจว่าเป็นตำราที่สั้นกระชับดี จึงตั้งชื่อหนังสือให้ ตำรานี้ประกอบด้วยเนื้อหา 52 บท 317 ตำรับ
• เล่มแรก เป็นตำรารักษาภาวะขาดประจำเดือน ตกขาวและความผิดปกติระหว่างตั้งครรภ์
• เล่มสอง ว่าด้วยความผิดปกติในการคลอด
• เล่มสาม ว่าด้วยความผิดปกติหลังคลอด
4.6 ตำราเฉพาะเรื่องกุมารเวชศาสตร์ มีตำราชื่อ หลูซฺยงจิง (颅匈经) หรือ Manual of the Fontanel and Head หรือ คู่มือกระหม่อมและศีรษะ เป็นตำราที่ไม่ทราบชื่อผู้เขียน นับเป็นตำรากุมารเวชศาสตร์เล่มแรกในยุคราชวงศ์สุยและราชวงศ์ถัง เป็นหนังสือ 2 เล่ม เล่มแรก เป็นเรื่องชีพจรผิดปกติลักษณะต่าง ๆ ทั้งในผู้ใหญ่และในเด็ก เล่มสอง อธิบายสาเหตุและการรักษา
5) ระบบการศึกษาและการบริหารการแพทย์ ในยุคนี้มีพัฒนาการที่สำคัญ คือค.ศ. 581 ในยุคราชวงศ์สุย มีการก่อตั้ง ไท่อีเวี่ยน (太医院)(Imperial Medical Institute หรือ สถาบันแพทย์หลวง) ซึ่งประกอบด้วย 3 แผนก คือ แผนกยา การนวด และเวทมนต์ (Incantation) ค.ศ. 618 ในยุคราชวงศ์ถัง กิจการแพทย์หลวงซึ่งเดิมจำกัดขอบเขตงานอยู่เฉพาะในวังหลวง ได้ขยายออกไปทั่วประเทศ มีการเริ่มกิจการโรงเรียนแพทย์ เพิ่มระยะเวลาการฝึกอบรมเป็นแพทย์และผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทาง เช่น
• อายุรแพทย์ทั้งระบบ เน้นโรคภายใน (内科)(Internal Medicine) ใช้เวลา 7 ปี
• อายุรแพทย์ภายนอก (外科)(External Medicine) ใช้เวลา 5 ปี- กุมารแพทย์ ใช้เวลา 5 ปี
• แพทย์รักษาโรคตา หู คอ จมูก ใช้เวลา 2 ปี
มีระบบการสอบประจำเดือน ประจำภาค และประจำปี สอบทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติ มีกรรมการจากภายนอกมาร่วมในการสอบไล่ประจำปี ผู้เข้าเรียนแพทย์มักเป็นบุตรหลานข้าราชการ ส่วนที่เรียนเภสัชศาสตร์มักเป็นบุตรหลานชาวบ้าน การศึกษาการแพทย์ของจีนในยุคนี้มีความเป็นระบบมากกว่าระบบของโรงเรียนแพทย์สมัยแรกในอีกสองศตวรรษต่อมาของยุโรป เช่น ที่ซาเลอร์โน ประเทศอิตาลี (ค.ศ. 846) ในยุคราชวงศ์ถัง มีแพทย์ที่มีชื่อเสียง คือ
5.1 ซุนซือเหมี่ยว (孙思邈)(Sun Simiao) (ค.ศ. 581-682) ขณะมีอายุ 71 ปี (ค.ศ. 652) ได้แต่งตำรา เชียนจินเอี้ยวฟาง (千金要方) หรือ Thousand Ducat Formulae หรือ ตำรับยาพันเหรียญทอง เป็นหนังสือ 30 เล่ม ต่อมายังแต่งต่ออีก 30 เล่ม ชื่อ ตำรา เชียนจินอี้ฟาง (千金翼方) หรือ Supplement to the Thousand Ducat Formulae หรือ ภาคผนวกตำรับยาพันเหรียญทอง นักประวัติศาสตร์การแพทย์ เรียกตำราชุดนี้ว่า “สารานุกรมชุดแรกว่าด้วยเวชปฏิบัติในประวัติศาสตร์การแพทย์แผนโบราณของจีน (The First Encyclopedia of Clinical Medicine in the History of Traditional Chinese Medicine)” ตำราชุดนี้มีจุดเด่นที่สำคัญ ดังนี้- กล่าวถึงตัวยาถึง 4,000 ชนิดในฉบับเดิม และอีก 2,000 ชนิดในภาคผนวก- ให้ความสนใจกับการดูแลสุขภาพของแม่และเด็ก- ให้ความสำคัญกับโภชนบำบัด มุ่งเรื่องการสร้างเสริมสุขภาพ โดยให้ “ทำงานเบา ๆ เป็นประจำ อย่าหักโหมทำงานหนักเกินกำลัง” ให้ความเอาใจใส่กับตำรับยาพื้นบ้าน ส่งเสริมการศึกษาเรื่องจริยธรรมวิชาชีพ ซุนซือเหมี่ยวได้รับยกย่องเป็น “เภสัชยราชา (Medicine King)”
5.2 หวางถาว (王焘)(Wang Tao) (ค.ศ. 670-755) ได้รวบรวมตำราจากแพทย์ราว 70 คน มาเขียนใหม่ ใช้เวลา 10 ปี เสร็จใน ค.ศ. 752 คือตำรา ไว่ไถมี่เอี้ยวฟาง (外台秘要方) หรือ Arcane Essentials from Imperial Library หรือ ตำราสาระลี้ลับจากห้องสมุดราชสำนัก เป็นหนังสือ 40 เล่ม 450 หัวข้อ 1,104 เรื่อง ยา 6,700 ตำรับ การรมยา 7 ชนิด ใน 19 เรื่อง จุดฝังเข็ม 663 จุด ใน 19 เรื่อง และเป็นครั้งแรกที่มีการบันทึกเรื่องการชิมปัสสาวะในผู้ป่วยเบาหวาน 
ซุนซือเหมี่ยว หวางถาว ไว่ไถมี่เอี้ยวฟาง
เฉียนอี่ เสี่ยวเอ๋อร์เหย้าเจิ้งจื๋อจฺเหวีย
5.5 ศัลยศาสตร์และวิทยาการบาดเจ็บ หรือ ซางเคอเสฺวีย (伤科学)(Traumatology) มีตำราชื่อ ไว่เคอจิงเอี้ยว (外科精要) หรือ Essentials of External Diseases หรือ ตำราเรื่องสำคัญเกี่ยวกับโรคภายนอก (ค.ศ. 1263) เขียนโดย เฉินจื้อหมิง (陈自明)(Chen Ziming) และมีการบันทึกเกี่ยวกับโรคมะเร็งเป็นครั้งแรกในตำรา เว่ย์จี้เป่าซู (卫济宝书) หรือ Treasured Book for Health Care หรือ ตำราขุมทรัพย์เพื่อการดูแลสุขภาพ นอกจากนี้ มีการรักษากระดูกสันหลังหักโดยการแขวนถ่วงน้ำหนัก ก่อนที่แพทย์ชาวอังกฤษชื่อ เดวิส (Davis) จะกล่าวถึงวิธีการจัดให้เข้าที่โดยการแขวน (Reduction by Suspension) เป็นเวลาถึง 600 ปี และมีการใช้เฝือกไม้ 4 ชิ้น เพื่อรักษากระดูกหัก
5.6 การพัฒนาด้านนิติเวชศาสตร์ มีตำรานิติเวชศาสตร์ชื่อ สี่วานจี๋ลู่ (洗冤集绿) หรือ Records of Washing Away the Injustice หรือ บันทึกการขจัดความอยุติธรรม เขียนโดย ซ่งฉือ (宋慈)(Song Ci) (ค.ศ. 1186-1249) เป็นหนังสือ 4 เล่ม ดังนี้
• เล่มแรก เป็นเรื่องพื้นฐานนิติเวช การผ่าศพพิสูจน์ และการวิเคราะห์เหตุการณ์ของการบาดเจ็บ
• เล่มสอง แยกแยะสาเหตุของการมีบาดแผลและการตาย ว่าบาดแผลเกิดก่อนหรือหลังตาย เป็นการฆ่าตัวตายหรือฆาตกรรม
• เล่มสาม ว่าด้วยยาพิษ ทั้งจากสัตว์หรือแร่ธาตุ ที่ใช้ฆ่าตัวตายหรือฆาตกรรม
• เล่มสี่ ว่าด้วยวิธีแก้พิษ และภาวะฉุกเฉินต่าง ๆ
6. ยุคพัฒนาการแพทย์และเวชปฏิบัติแผนใหม่ ช่วงยุคราชวงศ์หมิง และราชวงศ์ชิง ก่อนสงครามฝิ่น (ค.ศ. 1368-1840)
เหตุการณ์ในยุคนี้ที่มีผลกระทบต่อพัฒนาการแพทย์ของจีน ได้แก่ ในปี ค.ศ. 1371-1435 ขันที เจิ้งเหอ (郑和)(Zheng He) หรือ ซันเป่ากง (三宝公)(San Bao Gong) ได้ออกเดินทางท่องทะเลไปตลอดทะเลจีนใต้ถึงอินเดียและกว่า 30 ประเทศในตะวันออกกลางและแอฟริกา ทำให้ประเทศจีนได้แลกเปลี่ยนวิทยาการและการแพทย์กับประเทศต่าง ๆ แต่ขณะเดียวกัน ก็มีการปิดกั้นควบคุมบรรดาปัญญาชน โดยในราชวงศ์หมิงและราชวงศ์ชิงได้จัดระบบการสอบคัดเลือกข้าราชการ มีการสอบถึง 8 ภาค และมีความพยายามปิดกั้นขัดขวางกระแสทุนนิยมโดยการใช้นโยบายปิดประเทศด้วย พัฒนาการด้านต่าง ๆ ทางการแพทย์ที่สำคัญในยุคนี้ มีดังนี้
1) การพัฒนาตำราการแพทย์และเภสัชตำรับ ได้แก่
• ตำรายา เปิ๋นเฉ่ากังมู่ (本草纲目) หรือ Compendium of Materia Medica (ค.ศ. 1578) เขียนโดย หลี่สือเจิน (李时珍)(Li Shizhen) (ค.ศ. 1518-1593) โดยใช้เวลากว่า 30 ปี ศึกษาตำรากว่า 800 เล่ม เขียนตำรานี้เสร็จเมื่อมีอายุได้ 60 ปี และพิมพ์เผยแพร่ครั้งแรกใน ค.ศ. 1596 เป็นหนังสือรวม 52 เล่ม กล่าวถึงสมุนไพร 1,892 ชนิด โดย 374 ชนิดเป็นรายการใหม่เพิ่มจากตำราเดิม มีภาพประกอบกว่า 1,160 ภาพ เป็นตำรับยากว่า 11,000 ตำรับ และตำรับยากว่า 8,160 ตำรับ เขียนจากประสบการณ์ของเขาเอง มีการจัดหมวดหมู่ของสมุนไพรใหม่ที่เป็นวิทยาศาสตร์ด้วย ทั้งนี้ ดาร์วิน (Davin) ได้อ้างอิงข้อมูลเรื่องปลาทอง (Golden Fish) และไก่ดำ (Blackbone Chicken) จากตำราชุดนี้ด้วย ดาร์วินเรียกตำรานี้ว่า สารานุกรมจีนโบราณ (Encyclopedia of Ancient China)
หลี่สือเจิน เปิ๋นเฉ่ากังมู่
ต่อมา จ้าวเสวียหมิ่น (赵学敏)(Zhao Xuemin) (ค.ศ. 1716-1805) ได้เขียนตำรา เปิ๋นเฉ่ากังมู่สืออี๋ (本草纲目拾遗) หรือ An Addendum to the Compendium of Materia Medica หรือภาคผนวกของตำรายาเปิ๋นเฉ่ากังมู่ของหลี่สือเจิน โดยใช้เวลาราว 40 ปี ทบทวนตำรากว่า 600 เล่ม
• ตำรา จื๋ออู้หมิงสือถูเข่า (植物名实图考) หรือ Illustrated Investigation of Names and Natures of Plants หรือ หนังสือภาพการสืบค้นชื่อและธรรมชาติของพืช เขียนโดย หวูฉีจุ้น (吴其浚)(Wu Qijun) (ค.ศ. 1789-1847) ซึ่งเป็นข้าราชสำนักตำแหน่งสูง และมีโอกาสเดินทางไปหลายมณฑลกว่าครึ่งประเทศ เช่น ส่านซี (陕西) หูเป่ย์ (湖北) หูหนาน (湖南) เจียงซี (江西) ซีจั้ง (西藏) ฝูเจี้ยน (福建) ยฺหวินหนาน (云南) และกุ้ยโจว (贵州) เป็นต้น เขาสนใจศึกษาสมุนไพรของท้องถิ่นต่าง ๆ และศึกษาตำรากว่า 800 เล่ม ซึ่งในครั้งแรกได้รวบรวมพืชกว่า 780 ชนิด ต่อมาปรับปรุงใหม่เป็นหนังสือถึง 38 เล่ม กล่าวถึงพืช 1,714 ชนิด
• ตำรา ผู่จี้ฟาง (普济方) หรือ Prescription for Curing All People หรือ ตำรับยาเพื่อรักษาทุกคน (ค.ศ. 1406) เป็นหนังสือ 168 เล่ม แบ่งเป็นกว่า 100 หัวข้อ 2,175 หัวข้อย่อย ตำรับยากว่า 61,000 ตำรับ รวมตัวอักษรราว 10 ล้านอักษร
• หนังสือ อีฟางเข่า (医方考) หรือ Verification of Formulae หรือ หนังสือการทดสอบตำรับยา (ค.ศ. 1584) เขียนโดย หวูคุน (吴琨)(Wu Kun) (ค.ศ. 1551-1602) เป็นหนังสือ 6 เล่ม 72 หัวข้อ เป็นหนังสือที่ได้รับความนิยมมาก ต้องพิมพ์ซ้ำประมาณ 10 ครั้ง
• หนังสือ อีฟางจี๋เจี่ย (医方集解) หรือ Collection of Formulae and Notes หรือ หนังสือรวบรวมสูตรตำรับและบันทึก เขียนโดย วางหม่าว (汪昴)(Wang Mao) แบ่งเป็น 21 หัวข้อ 300 ตำรับ
• ตำราเกี่ยวกับไข้ หลายเล่ม ได้แก่ ตำรา ซางหานลุ่น (伤寒论) หรือ Treatise of Febrile Diseases หรือ ตำราโรคไข้ ตำรา ซือเร่อเถียวเปี้ยน (湿热条辨) หรือ Systematic Differentiation of Damp Heat Syndromes หรือ ตำราการแยกกลุ่มอาการร้อนชื้นอย่างเป็นระบบตำรา เวินปิ้งเถียวเปี้ยน (温病条辨) Systematic Differentiation of Febrile Diseases หรือ ตำราแยกโรคไข้อย่างเป็นระบบ และ ตำราโรคระบาดฉบับย่อ (Compendium on Epidemic Febrile Diseases)
2) การพัฒนาทฤษฎีโรคระบาด และการปลูกฝี
ในยุคราชวงศ์หมิง และราชวงศ์ชิง เกิดโรคระบาดขึ้นหลายครั้ง มีโรคระบาดเกิดขึ้นราว 64 ครั้ง ในช่วง 276 ปีของยุคราชวงศ์หมิง และ 74 ครั้ง ในช่วง 266 ปีของยุคราชวงศ์ชิง จึงมีการพัฒนาตำราที่เกี่ยวข้องกับโรคระบาด คือตำรา เวินอี่ลุ่น (温疫论) หรือ Treatise of Pestilence หรือ ตำราโรคไข้ระบาด เขียนโดย หวูโหย่วซิ่ง (吴有性)(Wu Youxing) เป็นหนังสือ 2 เล่ม วางทฤษฎีพื้นฐานเรื่องโรคระบาด ในคำนำบรรยายสาเหตุของโรคระบาดว่า โรคระบาดมิได้เกิดจากลม ความเย็น ความร้อน หรือความชื้น แต่เกิดจากเหตุผิดปกติของดินฟ้าอากาศเป็นพิษจากการเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล (ตำราการแพทย์จีนดั้งเดิม เชื่อว่าโรคเกิดจากเหตุธรรมชาติ 6 ประการ ได้แก่ ลม ความเย็น ความร้อน ความชื้น ความแห้ง และไฟ) นอกจากนี้ ยังเชื่อว่าเชื้อโรคระบาดเข้าสู่ร่างกายทางจมูกและปาก หวูโหย่วซิ่งยังสังเกตเห็นว่า โรคระบาดเกิดในคนและสัตว์ ไม่เหมือนกัน “วัวป่วยในขณะที่เป็ดไม่ป่วย และคนป่วยในขณะที่สัตว์ไม่ป่วย”
สำหรับการบุกเบิกเรื่องการปลูกฝีป้องกันไข้ทรพิษ มีผู้บันทึกว่าคนจีนในอำเภอไท่ผิง (太平)(Taiping) มณฑลหนิงกั๋วฝู่ (Ningguofu) ซึ่งปัจจุบันคือ มณฑลอันฮุย (安徽)(Anhui) รู้จักวิธีการปลูกฝีป้องกันไข้ทรพิษมาตั้งแต่รัชสมัยหลงชิง (隆庆)(Long Qing) แห่งราชวงศ์หมิง (ค.ศ. 1567-1572)
ในยุคราชวงศ์ชิง มีหนังสือที่กล่าวถึงตำนานที่มาของการป้องกันไข้ทรพิษในประเทศจีน 2 เล่ม คือ หนังสือ ตำราอ้างอิงใหม่เกี่ยวกับการปลูกฝีในมนุษย์ (New Text About Human Variolation) (ค.ศ. 1884) แต่งโดย หวูหรงหลุน (武荣纶)(Wu Rong Lun) และตงยฺวี่ซาน (董玉)(Dong Yushan) บันทึกไว้ว่า “จากการสืบค้นหนังสือเก่า ๆ พบศัพท์ทางการแพทย์เกี่ยวกับการปลูกฝีในคน ใน ช่วงสมัยถังไค่เยฺวียน (Tang Kaiyuan) จ้าวสือ (Zhao Shi) ซึ่งอาศัยอยู่ทางตอนเหนือของลุ่มน้ำแยงซี ได้ใช้วิธีพ่นผงแห้งหรือที่ทำให้ชุ่มของสะเก็ดแผลไข้ทรพิษ เข้าไปในเยื่อบุจมูกของเด็กที่ปกติ”
หนังสือเล่มดังกล่าวได้กล่าวถึงการปลูกฝีในจีนว่า เริ่มตั้งแต่ ค.ศ. 713-741 หนังสืออีกเล่มคือ ตำราไข้ทรพิษ (Treatise on Pox) (ค.ศ. 1713) เขียนโดย จูชุนเซี่ย (Zhu Chunxia) แพทย์ราชสำนักแห่งสถาบันแพทย์หลวง กล่าวไว้ว่า การปลูกฝีเริ่มต้นมาจาก หมอเทวดา (Divine Doctor) แห่งภูเขาเอ๋อร์เหมย (娥眉)(Emei) ตั้งแต่รัชสมัยซ่งเจินจง (宋真宗)(Song Zhenzong) (ค.ศ. 1023-1063) ตำนานมิได้กล่าวถึงวิธีการปลูกฝี แต่เล่าว่า หวางต้าน (王旦)(Wang Dan) อัครมหาเสนาบดีของราชสำนักซ่งเจินจง ได้นำวิธีจากหมอเทวดามาปลูกฝีให้กับลูกของตนเอง หลังจากลูกหลายคนของเขาต้องตายไป เพราะไข้ทรพิษ ตำนานทั้งสองเรื่องนี้ไม่มีหลักฐานพิสูจน์ จึงไม่ใคร่ได้รับความเชื่อถือวิธีการปลูกฝีของจีนเผยแพร่ไปใช้ในญี่ปุ่น ค.ศ. 1652 และเข้าสู่รัสเซีย ค.ศ. 1688
3) การพัฒนาเวชปฏิบัติ
ในยุคราชวงศ์หมิงและราชวงศ์ชิง มีการพัฒนาเวชปฏิบัติแขนงต่าง ๆ ทั้งอายุรศาสตร์ ศัลยศาสตร์ วิทยาการบาดเจ็บ สูติศาสตร์ นรีเวชวิทยา กุมารเวชศาสตร์ จักษุวิทยา ทันตกรรม ลาริงซ์วิทยา และวิทยาการฝังเข็ม มีตำราแพทย์หลายชุดเขียนขึ้นในยุคนี้ เช่น
• ตำรา อิ้วอิ้วจี๋เฉิง (幼幼集成) หรือ A Complete Work on Pediatrics หรือ ตำรากุมารเวชศาสตร์ฉบับสมบูรณ์ (ค.ศ. 1750) เขียนโดย เฉินฟู่เจิ้ง (陈复正)(Chen Fuzheng) โดยเขียนจากประสบการณ์ราว 40 ปี อธิบายลักษณะหลอดเลือดดำที่นิ้วชี้ให้สมบูรณ์ขึ้น เน้นการรักษาด้วยยาภายนอกมากกว่ายาภายใน
• ตำราเป่าอิงชัวเอี้ยว (保婴撮要) หรือ Synopsis of Caring for Infants หรือ ตำราดูแลทารกฉบับย่อ เขียนโดยสองพ่อลูก เซฺวียไข่ (薛铠)(Xue Kai) และ เซฺวียจี่ (薛己)(Xue Ji) เป็นหนังสือ 20 เล่มกล่าวถึงโรคต่าง ๆ ทั้งภายในและภายนอกของเด็กกว่า 700 เรื่อง มีเรื่องวิธีการป้องกันบาดทะยักในเด็กแรกเกิด โดยการจี้สายสะดือที่ตัดออกด้วยความร้อน
4) การรวบรวมและชำระตำราแพทย์ดั้งเดิม
มีการรวบรวมและชำระตำราแพทย์ดั้งเดิมอย่างกว้างขวาง โดยเฉพาะคัมภีร์เน่ย์จิง (Classic of Internal Medicine) และตำราซางหานลุ่น (Treatise on Febrile Disease) โดยทำให้กระชับและชัดเจนขึ้น จนได้รับความนิยมอย่างกว้างขวางในเวลาต่อมา ในยุคต้นราชวงศ์ชิง ตำราแพทย์ต่าง ๆ ตำราดั้งเดิมกว่า 120 เล่ม ได้รับการจัดหมวดหมู่ เพื่อ ให้อ้างอิงได้สะดวก จัดทำเป็นหนังสือรวม 520 เล่ม เนื้อหาครอบคลุมตั้งแต่บันทึกทางการแพทย์สมัยดั้งเดิม การวินิจฉัยโรค การรักษา ทฤษฎีพื้นฐานของโรคแขนงต่าง ๆ การประกอบโรคศิลปะ บันทึกเหตุการณ์และประวัติแพทย์ที่มีชื่อเสียง รวมทั้งทฤษฎีและวิธีการปรุงตำรับยา ตำราสำคัญจากการรวบรวมและชำระตำราแพทย์ดั้งเดิม คือ ตำรา อีจงจินเจี้ยน (医宗金鉴) หรือ ตำราการแพทย์ฉบับราชสำนัก (ค.ศ. 1739) รวบรวมและชำระโดยแพทย์ราชสำนักแห่งราชวงศ์ชิง มี หวูเชียน (吴谦)(Wu Qian) เป็นหัวหน้าคณะ จัดทำเป็นหนังสือ 90 เล่ม หลังการสถาปนารัฐจีนใหม่ใน ค.ศ. 1949 สถาบันแพทย์ราชสำนัก (The Institute of the Imperial Physicians) จัดให้ตำราชุดนี้เป็นตำราอ้างอิงของนักศึกษา นอกจากนี้ ยังมีการรวบรวมบันทึกเวชปฏิบัติของแพทย์ เช่น
• หนังสือ กู่จินอีถ่ง (古今医统) หรือ A Great Collection of Medical Works, Ancient and Modern หรือ หนังสือรวบรวมผลงานทางการแพทย์ครั้งใหญ่ทั้งโบราณและปัจจุบัน (ค.ศ. 1556) รวบรวมโดย สวีชุนฝู่ (徐春甫 Xu Chunfu)
• หนังสือ เจิ้งจื้อจุ่นจฺเหวีย (证治准绝) หรือ Standard of Diagnosis and Treatment (ค.ศ. 1602) โดยหวางเขิ่นถัง (王肯堂)(Wang Ken Tang)
• หนังสือ จิ่งเยวี่ยฉวนซู (景岳全书) หรือ Complete Works of Zhang Jingyue หรือ หนังสือผลงานฉบับสมบูรณ์ของจางจิ่งเยวี่ย (ค.ศ. 1624) โดย จางเจี้ยปิน (张介宾)(Zhang Jiebin) เป็นหนังสือ 64 เล่ม รวมกว่า 1 ล้านตัวอักษร
• หนังสือ หมิงอีเล่ย์อั้น (名医类案) หรือ Classified Medical Records of Famous Physicians หรือ หนังสือเรียบเรียงการบันทึกทางการแพทย์อย่างเป็นระบบของแพทย์ผู้มีชื่อเสียง (ค.ศ. 1549) รวบรวมโดย เจียงกวน (江瓘)(Jiang Guan) โดยใช้เวลาทำงานกว่า 20 ปี รวบรวมบันทึกและเขียนคำวิจารณ์ แต่ทำได้เพียง 12 เล่ม ก็เสียชีวิต เจียงยิ่งซู (Jiang Yingsu) ผู้เป็นบุตรใช้เวลาทำงานสืบทอดต่อมาอีก 19 ปี จึงเสร็จ และตีพิมพ์เผยแพร่ได้ใน ค.ศ. 1591 หนังสือนี้ได้รับความนิยมและตีพิมพ์ซ้ำหลายครั้ง
• หนังสือ ซู่หมิงอีเล่ย์อั้น (续名医类案) หรือ Supplements to the Classified Medical Records of Famous Physicians หรือ ภาคผนวกหนังสือเรียบเรียงการบันทึกทางการแพทย์อย่างเป็นระบบของแพทย์ผู้มีชื่อเสียง (ค.ศ. 1770) และหนังสือ คำอภิปรายเรื่องเวชปฏิบัติในหลิวโจว (柳州医话) หรือ Discussion of Medical Practice in Liu Zhou รวบรวมโดย เว่ย์จือซิ่ว (魏之绣)(Wei Zhixiu)
หวูโหย่วซิ่ง (หวูอิ้วเข่อ) จางจิ่งเยวี่ย หวางเขิ่นถัง